Finansal Krizin Ayak Sesleri mi? Dünyanın Dev Bankaları Çöküşün Eşiğindeyken Aklımıza Gelen Lehman Kardeşler!

06.10.2022 - 14:13

Finans piyasaları bir nevi 20. yy başları İngiltere emperyalizminin küreselleşmiş hali olarak 'üzerinde güneş batmayan' sayılar, işlemler, paralar demektir. Para uyumaz, haftasonu hariç! Son yıllarda kurallar bir miktar değişse de finansal piyasalar haftasonu kapalıdır ancak geçen hafta sonu sosyal medyada para 'long weekend' tadında dolaşıma girdi. Aslında biraz daha mahalle arası dedikodu taşır gibiydi. Kurlarda, borsalarda, tahvillerde, faizlerde bir türlü stabil hale gelemeyen o seyirlerde hareketliliğin ardından dünyada iki büyük bankanın sıkıntılar yaşadığı söyleniyordu. Çok geçmeden isimler de ortaya çıktı: Credit Suisse ve Deutsche Bank! Lehman'ın ruhu geri mi dönmüştü? Lehman mı kimdi? Gelin hepsini anlatalım.

Flashbacklerle başlıyoruz! (Daha heyecanlı oluyor) Takvimi geri saralım önce: Bu manzarayı belli bir yaşın altı yani Z kuşağı ya hatırlamaz ya da hayal meyal hatırlar.

Dünya, 2008 yılında eskiden filmlerde görülen kutusunu alıp Manhattan gökdelenini terk eden artık işsiz beyaz yakalıyı bu kez haberlerde izledi. Dünyanın geri kalanına doğru tsunami henüz yeni yola çıkmıştı ki ABD'de 1800'lü yıllarda kurulmuş Lehman Brothers yatırım bankası 'battı.' Bu banka finans piyasaları için öyle bir domino taşıydı ki 'too big to fail' söylemi yani 'batmak için fazla büyük' deyimi ilk defa kullanılmıyordu ama burada gerçekten vücut bulmuştu. Sonra bunun filmini de yaptılar.

Ekran kararır, tarih yazar: Eylül 2022! Günümüze geri döndük.

Çok iyi bildiğimiz hikayeye geri dönelim: Dünya pandemiden çıkarken, Rusya, Ukrayna'ya savaş açar dünyada yeni bir hibrit savaş dönemi başlar. Bu da globalleşen dünyada sorunları artırır. 2022 yılının zor geçeceğini ekonomistler uzun zamandır söylüyordu ama bu kadarını onlar da tahmin etmemişti. Enerji fiyatlarındaki yükselişle enflasyon canavarını 40 yıl sonra dünyaya yeniden indi. Faizler arttı. Bu da insanlık tarihini en düşüş faizli sürecinden geçen dünyada tüm fiyatlamaları karıştırdı. Tahviller uçuştu, paralar karıştı derken, bankaların varlıklarındaki oynaklık devasa yapıları sarstı.

Böylelikle Credit Suisse ve Deutsche Bank gibi iki devin mali durumlarında sorun olduğu kulaktan kulağa yayıldı. Sonumuz Lehman Brothers mı olacaktı? Benzerlik neydi? Kriz tekrarlanır mıydı?

Lehman ('liiman' diye okursanız daha bilirkişi gözükürsünüz) Brothers, 1850'de Almanya’dan ABD'ye göçen üç kardeşin şirketi olurken, önce pamuk ticareti yaptılar. Güneyden başlayıp New York’a uzanan iş hayatlarında halka arzlar odaklı dünyanın en önemli yatırım bankalarından biri oldular.

2001'e gelindiğinde 11 Eylül saldırılarında Dünya Ticaret Merkezi'ndeki ofisleri dünyanın gözü önünde canlı yayında yok oldu.

2008'deyse Lehman kardeşler A.Ş. 28 binden fazla çalışan ve 600 milyar dolardan fazla varlığa sahip bağımsız bir varlık yönetimi şirketiydi.

"Subprime" adı verilen anlam olarak "aslında bunun bu krediyi ödemesi zor ama verelim nasılsa faizler düşük" denilen kredilerin al takke ver külah işlemlerini yapıyordu.

2007 yılında bu işlemlerde ilk sinyaller alınırken, kendi yüksek faizli ipotek kredi kuruluşunu kapatan ve 50 milyon dolar zarar etmesine rağmen ayakta duran Lehman Brothers yıkılmadım ama ayaktayım diyordu.

Bu al takke ver külah işlemleri bu kredilerin risklerini başkasına satılmasını içerirken, Lehman da büyük ipotek paketlerini vadelide piyasaya sokarken, kritik bir hata yaptı. En iyi ipotekleri satarak en kötüleri yani riski dolayısıyla getirisi yüksek olacak olanları elinde tuttu. Sonuç: Boom!

Lehman Brothers hissesi yüzde 75 değer kaybetti. Devralma söylentileri çıktı ama boşaydı. Hisseler daha da düştü. Müşteriler de Lehman'ı kuranlar gibi göçmen oldu. Varlıkları kredi kuruluşlarının büyük ölçüde düşürmesine karşın ABD hükümeti de destek vermeyi reddetti.

Lehman Brothers Eylül 2008’de iflas başvurusunda bulununca küresel piyasalarda etkisi büyüdü ve 2008 Küresel Finans Krizinin simgesi oldu.

2008 Küresel Finans Krizi, bu subprime kredilerin krizi olarak da geçer. ABD'de başlayan kriz, dünyaya yayıldı. Küresel piyasalarda likidite daralınca uluslararası finans sistemi dahi tehlike altına girdi.

Büyük bankalar, ipotek kredisi verenler, sigorta şirketleri, fonlar ve hatta vatandaş iflas etti. 1929 Büyük Dünya Buhranından bu yana görülmemiş boyuttaydı. Sonrasında Büyük Durgunluk olarak adlandırıldı 2 yıl kadar da piyasaları etkiledi.

Krizinin ana nedenleri olarak, 2001 yılında (biz de o dönem sıkıntılı günler geçirirken) ılımlı bir resesyon öngören Fed, faizleri Mayıs 2000'den Aralık 2001'e kadar yüzde 6,5’ten yüzde 1,75’e indirdi. Bu kadar kısa sürede bu oranda bir indirim, bankalarda kredileri coşturdu. Herkes hücum edince düşük faiz oranıyla yüksek riskli (subprime dediğimiz) kredilerde coştu.

İnsanlar ev, araba, dayankılı tüketim, teknoloji ne varsa aldı. Sonuç fazla şişmiş bir balon!

1980’lerde başlayan bankacılık yasasında değişiklikler, riskli müşterilere de şişirilmiş ödemeler, ayarlanabilir faiz oranlarıyla 'yapılandırılmış ipotek kredileri' sunma imkanı yarattı. Ev fiyatları arttıkça subprime borçlular, evlerden kar ederek satıp ipoteklerini kapadılar. Bu bir korunma mekanizması yarattı. Bankalar da ipotekli mülkü geri alsa da zarar etmiyordu ve bankalar için de karlı yatırımdı. Bu güvenle birçok banka subprimeları sevdi.

Bir de işin türev tarafı vardı. Geliştirilmiş menkul kıymetler! Bankaların bu kadar çok yüksek faizli ipotek kredisi ya da daha az riskli olanları da bir araya getirilerek menkul kıymetlere dönüştürüldü. Hedge fonlar, emeklilik fonları gibi yapılara satıldı.

Bankalar böylelikle likiditelerini artırarak riski dağıttı. Ev fiyatları 2000’lerde hızla yükselmeye devam edince, bu yatırım şekli popüler oldu ve bu fonların fiyatları yükseldi. Bu da krizin temel taşlarından biri oldu.

Bu veriler ışında Credit Suisse ve Deutsche Bank’ın mali yapıları da son olarak tahvillerde yaşanan oynaklıktan etkilendi. Ancak krize yol açıp açmayacağını da zaman gösterecek. Siz ne dersiniz? O yıllarda bizi teğet geçmişti. Yine geçer mi ya da fark eder mi?