Düzmece Mustafa Olayı: Filmlere Taş Çıkartacak Hikayesiyle Mustafa Çelebi, "Düzme" Lakabını Nasıl Aldı?

25.02.2023 - 12:50

Osmanlı tarihi hem uzunluğu hem de olayları bakımından her vakit ilgi çekici olmayı başarabiliyor. Hele ki 'Düzmece Mustafa' gibi olaylar söz konusu olduğunda ister istemez çokça spekülasyon söz konusu oluyor. Biz de sizin için konuyu birçok bakıştan inceledik ve Mustafa Çelebi'nin neden 'düzme' olduğunu anlatmaya çalıştık.

Not: Bugün belli ki birçok tarihçi Mustafa Çelebi'nin Yıldırım Bayezid'in oğlu olduğu konusunda hemfikir.

Kaynak: İslam Ansiklopedisi

Mustafa Çelebi (Düzme), Yıldırım Bayezid'in oğlu olarak bilinir ve kendisine "Düzme" lakabı verilmesi oldukça ilginç durumların bir sonucu olur.

Babası ile Ankara Savaşı'na katılan ve Hamîd ile Teke sancağı askerlerinin başında bulunduğu kaynaklarda zikredilen Mustafa Çelebi, savaş sırasında kaybolur.

Muhtemelen Timur tarafından esir olarak Semerkant’a götürülen Mustafa bir süre orada kaldıktan sonra Timur’un ölümünün ardından serbest bırakılır ve Anadolu'ya geri döner.

Sırasıyla Trabzon, İsfendiyaroğulları (Çankırı çevresi), Niğde'ye sığınan Mustafa Çelebi buralarda barınamaz, Eflak'a gider ve burada Voyvoda Mirčea'dan destek görür. Ancak burada da fazla kalmaz ve son durak olarak Selanik'te ortaya çıkar.

Ve Bizans İmparatoru Manuel II Komnenos’a iltica eder. (822/1419) Burada kendisine daha rahat bir hareket alanı bulan Mustafa Çelebi, Niğbolu Sancak Beyi İzmiroğlu Cüneyd Bey'i de yanına alarak...

Rumeli beylerinin bazılarının da desteği ile Tesalya-Selânik yöresinde faaliyete geçer. Fakat kardeşi Çelebi Mehmed’in süratle yetişmesi üzerine mağlûp olarak bir gece Cüneyd Bey’le beraber Selânik Kalesi’ne sığınmak zorunda kalır.

Çelebi Mehmed, kardeşini imparatordan istese bile, Manuel II bu durumu fırsat olarak görür ve Mustafa Çelebi'yi vermek istemez. Bunun yerine yıllık 300 bin akçe vermeyi kabul eder.

İmparatorun hesabına göre Mustafa Çelebi, Bizans ile Osmanlı arasındaki barışın garantisidir. Önce İstanbul sonra Limni adasına geçen esir Mustafa Çelebi; Sultan Mehmed'in ölümü, II. Murad'ın tahta çıkması ve Osmanlı-Bizans ilişkilerinin bozulması ile İmparatorun da desteği ile Gelibolu'ya çıkar. (15 Ağustos 1421)

İmparatora tabi olan, oğlunu rehin olarak bırakan Mustafa Çelebi, burada Yıldırım Bayezid’in oğlu olduğunu ve Osmanlı tahtının meşrû vârisi bulunduğunu söyleyip Gelibolu halkının ileri gelenlerini kendi safına çağırır.

Gelibolu halkı ona tâbi olduysa da kale muhafızları teslim olmaz. Bunun üzerine ise Bizans ordusunun kumandanı Demetrios Gelibolu Kalesi’ni kuşatır.

Bu arada Mustafa Çelebi, Gelibolu'da bir askeri teşkilat kurar ve hatta kardeşi II. Murad'ın üstüne gönderdiği Vezir Bayezid Paşa komutasındaki ordu ile Gelibolu'nun Sazlıdere Mevkiinde karşılaşır.

Askerleri karşı tarafa geçince Bayezid Paşa da teslim olmak zorunda kalır. Mustafa Çelebi ise Ankara Savaşı'nda aldığı yaraları göstererek Bayezid Paşa'ya Yıldırım'ın oğlu olduğunu kanıtlamaya çalışır ve kendisini Vezir yapmak ister.

Ancak Mustafa Çelebi'nin yanında yer alan Cüneyd Bey ve Evrenosoğlu, Bayezid Paşa'ya hasımdır ve bu yüzden Mustafa Çelebi, Vezir'i öldürtür.

Ve bu olaydan sonra da Edirne’ye giderek hükümdarlığını ilân eder (Kasım 1421) ve adına para kestirir. Bunu haber alan Gelibolu muhafızı Şah Melik de kaleyi Demetrios Laskaris’e teslim eder.

Rumeli Beylerinin kendisini tanımasıyla hakimiyetini sağlamlaştıran Mustafa Çelebi ardından Gelibolu'ya gelir ve burayı Bizans'a vermeyeceğini söyler.

Önce Bizans kuvvetlerini İstanbul'a yollar ardından burada kendi askeri örgütlenmesini tamamlar ve Edirne'ye geri döner. Bundan sonraki hedefi ise Osmanlı'nın ilk başkenti Bursa'dır.

Yaklaşık 12.000 atlı ve 5000 yayadan oluşan bir orduya sahip olan Mustafa Çelebi Bursa üzerine yürür. Bunu haber alan İkinci Murad, Bursa’dan çıkıp Ulubat’a gelir ve nehir üzerindeki köprüyü tutar.

İki taraf Ulubat suyu önünde karşılaşır. Mustafa’nın 4000 kişilik kuvvetle yapmak istediği baskın Yeniçeriler tarafından sonuçsuz bırakılır.

Ancak Sultan II. Murad bu işi kökünden halletmek istiyordur. Bu yüzden önce Rumeli Beylerini yanına çeker sonra ise -başından beri Mustafa Çelebi'nin yanında olan- Cüneyd Bey'e Aydın Valiliği teklif eder.

Bunlarla da yetinmeyen Murad, Vezir Hacı İvaz Paşa aracılığıyla Mustafa Çelebi'nin aslında Yıldırım Bayezid'in oğlu olmadığını, onun 'Düzmece' olduğu söylentisini yayar. Rumeli Beyleri de 'kandırılmıştır.' Mustafa'ya 'düzme' denmesi muhtemelen bundan sonra olur.

Panikleyen Mustafa Çelebi, gemiyle Biga'ya geçer. Ancak Sultan'ın Düzme Mustafa'nın peşini bırakmaya niyeti yoktur. Önce Gelibolu'yu alan Sultan II. Murad sonra kardeşini Edirne'de kıstırır.

Şehirden kaçan Mustafa Çelebi Osmanlı kuvvetleri tarafından takip edilir ve Tunca nehri kenarındaki Kızılağaç Yenicesi’nde yakalanıp Edirne’ye getirilerek II. Murad'ın emriyle kale burcuna asılarak idam edilir. (1422 kışı)

Aşıkpaşazade'nin yazdığına göre Sultan II. Murad, Mustafa Çelebi'nin şehzade olmadığını halka ispat ermek için onu tahkir ettiğini, yayan halde sürünerek idam yerine getirttiğin yazar.

Mustafa Çelebi, Murad’a hitaben bir şey söylemek istese de buna fırsat verilmez ve asılır. Mustafa Çelebi'nin Bizans'taki rehin oğluna ne olduğuna dair ise kayıtlarda hiçbir şey yoktur. Mustafa Çelebi ile ilgili bazı rivayetlere göre ise de kendisinin Eflak’a, oradan Kefe’ye kaçmayı başardığını, daha sonra Selânik’e dönerek 1430’da şehir Osmanlılar’ın eline geçinceye kadar buralarda faaliyet gösterdiğini söyler.

Mustafa Çelebi ile ilgili bazı rivayetlere göre ise de kendisi Eflak’a, oradan Kefe’ye kaçmayı başarmış, daha sonra Selânik’e dönerek 1430’da şehir Osmanlılar’ın eline geçinceye kadar buralarda faaliyet göstermiştir.

Bu rivayet, Halil İnalcık’a göre, Venedik tarafından Yıldırım Bayezid’in oğlu olduğu iddiasıyla ortaya çıkarılan ve 1425 baharında Selânik’e çıkıp Venedik donanmasıyla iş birliği yapan diğer bir Düzme Mustafa’dır.