Son yıllarda, gelişen teknolojiler sayesinde dehşet verici kara deliklerden donmuş tuz püskürten volkanlara kadar akılalmaz keşiflere imza atılıyor. James Webb uzay teleskobu ile 2021 yılından bu yana uzay keşifleri bambaşka bir seviyeye ulaşmış durumda. İşte astronomi meraklıları dahil her kesimin aklını başından alacak bu uzay keşiflerini sizler için derledik! Gelin evrenin gizemli dünyasına beraber bir göz atalım. 👇
Bir yıldız, enerjisini tamamen tükettiğinde kendi kendisini yok eder ve kara delikler ile nötron yıldızları meydana gelir. Einstein'ın genel görelilik teorisine göre kütleye sahip olan cisimler beraberinde yerçekimini de yaratır. Dolayısıyla yoğun kütleye sahip iki yıldızın çarpışması gibi olaylar, uzay-zamanda kütleçekim dalgalarının oluşmasına yol açar.
Uzayda ses dalgaları olmadığı için çarpışmanın yarattığı patlamanın ne derece korkunç olabileceğini bilmiyoruz fakat uzay-zaman eğrisini bükecek kadar şiddetli olduğu anlaşılıyor.
Aslında bilim insanları da bu maddenin ne olduğundan pek emin değil. Ama keşfettikleri bir şey var; eğer uzay 'normal' bir maddeden meydana gelseydi yıldızların dağılımı ve galaksilerin hareketliliği olması gerektiği gibi gerçekleşemezdi. Yani galaksiler bu maddeyle etkileşime girdiği için maddenin varlığından bahsedebiliyoruz fakat ne olduğu kesin olarak bilinmiyor.
Falcon 9, bu bağlamda çok işlevli olduğu gibi kullanım alanı geniş bir araç ve uydu (Starlink) yoluyla iletişim kurma gibi alanlarda ciddi değişiklikler yaratmış durumda. Görevler artık daha kolay tamamlanacağı gibi astronot olmayan insanların da uzaya gitme olasılığı artıyor!
'Olay ufku teleskobu' adı verilen bir araçla fotoğrafı çekilen bu kara delik; 55 milyon ışık yılı uzaklıkta, M87 galaksisinin merkezinde yer alıyor. Bilim insanları bu fotoğraf çekilene kadar kara deliklerin gözle görülemez olduklarını düşünüyorlardı.
Yay takımyıldızının üstünde ve Samanyolu galaksisinin çekirdeğinde iki gamma ışının birbirine dokunarak genişlediği ve kum saati şekli oluşturan baloncuklar meydana getirdiği keşfedildi.
Elbette Dünya ile birebir aynı değiller fakat oldukça yakınlaşmış iki seçenek var; Exoplanet 128B ve Speculoos-2C. İlki 2017'de keşfedildi fakat ikincisi daha yeni tespit edildi. Exoplanet'ten oldukça uzak olan Speculoos, dünyadan yüzde 40 oranında daha büyük ve kendi güneşine de yakın. Bu güneş, bizim güneşimizden 6 kat daha küçük ve ancak yarısı kadar sıcaklıkta.
'Synestia teorisi' adı verilen bu teze göre 'synestia'lar kısa ömürlü, halka şeklinde ve sıcak kütlelerdir ve Dünya da bir zamanlar aynı böyle bir synestia idi. Ancak kanıtlanmış bir durum yok, bu sadece bir teori ve daha ileri araştırmalara ihtiyaç duyuluyor.
Kuğu takımyıldızında (Cygnus) yer alan manyetik alanlar, uzaydan malzeme yakalayan bir ağ görevi görüyor. Bize ne bundan diyebilirsiniz fakat burada ilginç bir nokta var! Bu manyetik alanların topladıkları malzemeler, takımyıldızının merkezinde bulunan devasa kara deliği besliyor ve ona enerji sağlıyor.
Samanyolu galaksisindeki kara deliğin etrafındaki manyetik alanlar, merkezi öyle bir açıyla çevrelemiş ki çekilen materyaller deliğin içine gitmek yerine etrafında toplanıyor!
Neden diye sorarsanız, Paris Gözlemevi'nden bilim insanları bu kuyrukluyıldızın arkasında bıraktığı izlerde 21 adet organik molekül bulunduğunu keşfetti ve bunlardan biri etil alkoldü! Ayrıca bir çeşit şeker molekülü de bunların arasındaydı.
Yeni doğan bu yıldızlar sayesinde, yıldızların oluşumu ve gelişimi hakkında yepyeni bilgilere erişmek mümkün olacak. Örneğin genç yıldızların meydana getirdiği, taneciklerden oluşan rüzgarlar, başka yıldızların oluşumunu engellemek için var olmuş olabilir. Bu akımlar, bir nevi yıldız tohumlarını geri püskürtüyor denebilir.
1977'de uzaya gönderilen 'Voyager 1', 2012 yılında yıldızlararası uzaya ulaşmayı başaran ilk uzay aracı olarak tarihe geçmişti. Bu araç halen uzayın bilinmeyen derinliklerinden bilgi göndermeye devam ediyor.
2015 yılında uzak uzayda süpernova zannedilen bir parçalanma meydana geldi. Bilim insanları bu parçalanmanın ortaya çıkardığı ışığın, tüm Samanyolu galaksisinin oluşumundan 20 kat daha parlak olduğunu kaydetti. Ancak bu bir süpernova falan değildi; ölmek üzere olan bir yıldız, devasa bir sarmal kara deliğe çekilmişti! Bu kara delikler, sadece bir şeyleri içine çekmekle kalmıyor, aynı zamanda başka gök cisimlerini de yutabiliyor.
Yıldızlararası cisimler; kuyrukluyıldız, asteroitler gibi bir yıldızın çekim kuvvetinden etkilenmeyen varlıklardır. Bahsettiğimiz teleskop, galaksimizde süzülen yaklaşık futbol sahası büyüklüğünde yeni bir cisim saptadı. “Oumuamua” adını verdikleri bu cisim, galaksimizden geçen ilk yıldızlararası cisim. Bilim insanları bunun bizim solar sistemimizin dışından geldiğini düşünüyor.
'Epsilon Eridian' adı verilen bu sistemin güneşi, bizim güneşimizin erken dönemlerine oldukça benzer, gezegen dizilimleri de aynı şekilde. 'Babylon 5' dizisini izlemişseniz, bu dizideki Babylon 5 uzay istasyonunun yer aldığı bölge, Eridian Epsilon'un olduğu yerle aynı!
2015'te NASA, 'Ceres' cüce gezegeninde bir volkan dağı olduğunu saptadı. Soğuk bir volkan olan bu dağ, su ve çamurla karışmış donmuş tuz püskürtüyor!
Peki sonuç ne oldu dersiniz? Galaksimizdeki 1.7 milyar yıldızı gösteren bir harita! Bu harita sayesinde bilim insanları; galaksimizin nasıl oluştuğu, şu an ne durumda olduğu ve genişlemeye nasıl devam ettiği hakkında bilgi edinebiliyorlar.
Bu zamana kadar asteroitleri görmek mümkündü fakat hareketleri takip edilemiyordu. James Webb ile artık bu cisimlerin nereye gittikleri ve nasıl hareket ettiklerini izlemek bilim insanları için mümkün hale geldi!
Yeni yıldız oluşumunda Samanyolu galaksisinden 10 kat daha hızlı olmasıyla bilinen Cigar galaksisindeki bu rüzgar, 50 ila 60 milyon güneşin kütlesine denk derecede gaz ve toz yığını taşıyor!
Büyük patlamadan 300 milyon yıl sonra oluştuğu düşünülen 'Glass-z13' bilinen en eski evrendi fakat James Webb, büyük patlamadan 235 milyon yıl sonra oluşmuş daha yaşlı bir evren olduğunu tespit etti.
2018'de Ay'ın kuzey ve güney kutuplarında buzların olduğu keşfedilmişti fakat yeni bulgularla bu iddialar güçlendi. Kızılötesi astronomi için yapılan devasa gözlemevi, 'Clavice' kraterinde su moleküllerine ait olduğu tahmin edilen dalga boyları keşfetti.
Mars gezegeni her zaman merakımızın ve tahminlerin odağı olmuştur. Ancak geçen on yılda yapılan bazı keşifler gerçekten ilginç. 2016 yılında topraktan 10 metre kadar derine giden buz katmanları bulundu. Ayrıca yüzeyin altında, iki devasa tsunaminin meydana getirdiği kıyı şeritleri de keşfedildi. Anlayacağınız Mars yüzeyinin altında bir zamanlar bir okyanusun olduğu ihtimali söz konusu.
Jüpiter, sahip olduğu yerçekimi kuvvetiyle spor sahasından Merkür gezegeni büyüklüğünde olanına kadar çeşitli boyutlarda birçok ayı etrafına toplamış durumda. Bilim insanları bunlardan toplam 83 tane sayabilmiş fakat kaç tane oldukları net olarak bilinmiyor!
Bu gezegenler Samanyolu galaksisinde oldukça yaygın ve teknoloji ilerledikçe keşfedilmeleri de kolaylaştı. James Webb uzay teleskobu sayesinde yeni bir bilgiye daha kavuştuk; 'Wasp-39b' adı verilen gezegenin atmosferinde potasyum, sodyum, su, karbondioksit, karbonmonoksit ve kükürt dioksit gibi kimyasallar bulunuyor.
James Webb uzay teleskobunun harikalar yarattığı ve astronomi bilimine büyük katkılarda bulunduğu yadsınamaz. Sayesinde evrenin akılalmaz derecede büyük olduğunu bir kez daha ispatlayan yeni keşifler yapıldı; araştırmacılar şu an 55 tane uzak galaksinin varlığını kesinleştirmiş durumda. Bunlardan 44 tanesi ise daha önce hiç gözlemlenmemiş olan galaksiler!
Bu büyük evrene dair yapılan keşifler hakkında siz neler düşünüyorsunuz? Yorumlarda buluşalım! 👇