Esnaf Eğlencesi Tavla'nın İran Şahından Avrupa'ya Uzanan Şaşırtıcı Hikayesi

11.01.2019 - 11:28

Tavla'nın öyle ilginç bir hikayesi var ki okuduktan sonra çok şaşıracaksınız...

Bir çoğumuzun severek oynadığı, 2 mars 1 düz yapma heyecanı ile coşturan en eğlenceli oyunlardan biri "Tavla".

Basit bir oyun gibi görünse de kuvvetli bir strateji ve el alışkanlığı istiyor. Üstelik de öyle bir hikayesi var ki bu içeriği okuduktan sonra bir tavla tahtasına asla eskisi gibi bakamayacaksınız.

'Kim 500 Milyar İster' yarışmasında 30.000TL'lik bir soru olan Tavla, İtalyan kökenli bir kelime olup 'tahta' anlamına gelmekte.

Kelime İtalyan kökenli ama tarihi Pers İmparatorluğu'na dayanıyor. Ur şehrinde M.Ö. 3000 yıllarına ait tavlaya benzer; 2 zar ve 60 taş ile oynanan bir oyun bulunmuştur.

Pers İmparatorluğu'na ait Shahr-e Sokhteh (Yanmış Şehir) adlı yerde yapılan kazılarda tavlaya dair kalıntılar bulunmuştur. Ur'da yapılan kazılarda ise üzerinde yılan resmedilmiş ve bu oyuna ait tahta bulunmuştur.

M.Ö. 7. ve 8. yüzyıla ait Hintlilere ait kalıntılarda zar ve taşlarla, kumar oynamak için oynanan benzer bir oyuna rastlanmıştır.

Mısır'da da tavlaya benzer bazı oyunların oynandığına dair tabletler üzerine resmedilmiş kalıtlar bulunmaktadır.

Rivayete göre dönemin Hint İmparatoru Pers İmapratoru olan İran şahı Nevşiyan'a bir mektup ile 'satranç' oyununu gönderir. Üstelik oyunla ilgili hiçbir açıklama yapmadan.

"Kim daha çok düşünüyor, kim daha iyi biliyor, kim daha ileriyi görüyorsa; o kazanır. İşte hayat budur..."

Mektupta sadece bu sözler yer alıyordu.

Pers İmparatoru en âlim veziri olan Buzur Mehir ile bu mesajı paylaşarak ondan oyunu çözmesi ve kendisinin de Hint İmparatoru'na hediye etmek için başka bir oyun icat etmesini ister.

Vezir haftalarca çalıştıktan sonra gönderilen satrancın her taş hareketini ve oyunun tamamını çözer. Daha sonra da 10 günde Tavla'yı icat ederek İmparator'a sunar.

Hint İmparatoru'na Tavla ile birlikte şöyle bir mesaj hazırlanır: "Evet, kim daha çok düşünüyor, kim daha iyi biliyor, kim daha ileriyi görüyorsa; o kazanır. Ama biraz da şanstır. İşte hayat budur...

Gerçekten de öyle değil mi? Hayatta ne kadar doğru adımları atarsanız atın şans da her zaman çok büyük bir faktör olabiliyor.

Tavla'da, 4500'den fazla hamle ihtimali bulunduğundan oyunda ustalaşmak zamanla ve oyunun çok oynanması ile sağlanıyor. Ancak zar yani şans da kendisini bütün oyun boyunca hissettiriyor.

Tavla'nın zaman kavramından aldığı ilham da son derece etkileyici: Senenin birliği olarak Tavla 1 tanedir. 4 köşesi 4 mevsimi, tavlanın içindeki karşılıklı 6’şar hane 12 ayı temsil eder.

İki farklı renkte 15'er pul ise bir aydaki 15 gece ve 15 gündüzü, karşılıklı 12 hane ise günün 24 saatini simgeliyor.

Bu ilgi çekici oyuna, Galliler "küçük savaş", İspanyollar ise "gerçeklerin masası" demişler. Arapların 902'de Sicilya'yı işgaliyle İtalya'ya yayılmış ve tahta anlamına gelen ismini de burada almış.

Romalılar, şarap eşliğinde 12 yollu oyun adı verdikleri tavlanın bir başka versiyonunu oynadılar.

Oyun, 480 ile 1000 yılları arasında büyük ilgi gördü.

Uzun bir süre Japonya'da illegal olarak oynanmış.

Haçlı Seferleri'yle birlikte İngilizlerin de tanıştığı tavla 15. yüzyıldan itibaren satrancın yerini almaya başladı.

Kraliçe I. Elizabeth'in tahta çıkışına kadar illegal olan tavladan kraliçenin strateji geliştirmekte yararlandığı söylenir.

17. yüzyıldan I. Dünya Savaşı'na kadar popülaritesini artıran oyun iki savaş arasında etkisini yitirdiyse de 1970'lerle birlikte yeniden yükselişe geçti.

Osmanlı'da ise 1400’lü yıllarda yaygınlaşmıştır. Osmanlı’nın yükseliş döneminde tavla çok büyük bir önem taşımaya başlamış. Bizdeki tavla geleneği ve sevdası da buradan geliyor herhalde.

Ülkemizdeki usta oyuncular bir gelenek biçiminde zar kombinasyonlarının Farsça’dan Türkçe’ye geçen isimlerini kullanırlar. Yek (1), Dü (2), Se (3), Cehar (4), Penç (5), Şeş (6).

Tavlayı çok iyi bilen ustalar, attıkları her zara bir isim verir. İşte tavla oynayanların mutlaka bilmesi gereken zarlar ve isimleri…

1-1: Hep Yek Dü Yek

2-2: Dü Bara (günümüz türkçesiyle:dubara)

2-1: Dü yek

3-3: Dü Se

3-2: Seba-i Dü

3-1: Se Yek

4-4: Dört Cihar ('Caar' gibi de okunur)

4-3: Cihar-ü Se

4-2: Cihar-i Dü

4-1: Cihar-ı Yek

5-5: Dü Beş

5-4: Beş Dört (penc-i caar)

5-3: Penc-ü Se

5-2: Penc i Dü

5-1: Penc-ü Yek

6-6: Dü Şeş

6-5: Şeş Beş

6-4: Şeş Cehar

6-3: Şeş-ü Se

6-2: Şeş-i Dü

6-1: Şeş-ü Yek

Bu zar kombinasyonlarının isimleri, tam da keşfedildiği gibi günümüze dek güncelliğini koruyarak ulaşabilmiştir. Ve Tavla tüm zamanların en çok oynanan oyunu olarak bilinmektedir.