Erken Cumhuriyet Döneminden İtibaren Ortaya Çıkan Edebiyat ve Sanat Dergileri

30.10.2022 - 07:36

25.10.2022 - 10:08

Yazar ve şairlerin kendilerini yetiştirme ve edebiyat dünyasına kendilerini tanıtma yollarından birisi edebiyat dergilerinde görünme biçimleridir. Çeşitli sanat anlayışlarının içinde yazar ve şairlerin kendilerini edebi bir üslup ile ifade etmesini sağlayan, fikir alışverişinde bulunarak daha iyi eserler ortaya koymalarında yardımcı olan edebiyat dergileri kimi zaman bir ekol oluşturacak kadar uzun; kimi zaman da kısa süreli bir girişimden ileri gidemeyen kısa bir yayın hayatına sahip olurlar. Edebiyat ve sanat dergileri ortak bir ideoloji veya sanat anlayışı etrafında toplanan yazar ve şair kadrolarının bir arada yola çıkmaları, bir anlayış etrafında eser vererek bir anlamda sanat görüşlerini de ifade etmelerine alan sağlar.

1. Kültür Haftası

Peyami Safa tarafından 1936 yılında 21 sayı olarak yayımlanmıştır. Sanat, bilim ve edebiyatı “kültür” odağında birleştirmeyi, sağlamlaştırmayı esas alan, kültür meseleleri üzerinde yazılara yer veren bir dergidir. Dergi özellikle de roman ve köy edebiyatı üzerine tartışmalarla döneminde etkili olmuştur. Dergide; Peyami Safa, Faruk Nafiz Çamlıbel, Halit Fahri Ozansoy, Ahmet Hamdi Tanpınar gibi imzalar görülür.

2. Türk Dili

www.tdk.gov.tr

Ankara’da 1951 yılında, Türk Dil Kurumunun aylık yayını olarak çıkmaya başlayan dergi Türk dilinin ve edebiyatının en uzun soluklu dergilerinden biridir. Türk Dili dergisi, sadece dil konusunda yazılan makalelerin, yazıların, incelemelerin yayımlandığı bir dergi değil, bütün edebî türlere ait yazıların ve incelemelerin yer aldığı bir dergi olmuştur. Derginin dile ve edebiyata katkısı, derginin çıkardığı özel sayılar ve verdiği ödüllerle daha da artmıştır. Türk Dili dergisinde Doğan Hızlan, Fazıl Hüsnü Dağlarca, Nurullah Ataç, Oktay Akbal, Orhan Hançerlioğlu, Peyami Safa, Sabahattin Kudret Aksal, Salah Birsel, Suut Kemal Yetkin gibi birçok imza yer almıştır.

3. Varlık

Yaşar Nabi Nayır tarafından 1933’te Ankara’da yayımlanmaya başlayan dergi, 1946’dan itibaren İstanbul’da yayımlanmaktadır. Türk edebiyatının en uzun soluklu dergisi olan Varlık, kendi çizgisinden ödün vermeden farklı dönemlerde farklı akımlara ve anlayışlara ev sahipliği yapmıştır. Garip anlayışına uygun ilk örneklere ve köy edebiyatı ürünlerine sayfalarında yer vermiştir. Dergi, günümüzde yayımlanmaya devam etmektedir. Dergide; Abdülhak Şinasi Hisar, Attilâ İlhan, Behçet Necatigil, Cahit Sıtkı Tarancı, Cevdet Kudret, Ceyhun Atuf Kansu, Necati Cumalı, Nurullah Ataç, Orhan Veli, Sabahattin Kudret Aksal, Sait Faik, Yakup Kadri Karaosmanoğlu gibi birçok yazar ve şairin ürünlerine yer verilmiştir.

4. Ağaç

Necip Fazıl Kısakürek’in 1936’da 17 sayı olarak yayımladığı dergidir. Ağaç’ta sezgici ve millî bir sanat anlayışı savunulmuştur. Dergide; Necip Fazıl Kısakürek, Ahmet Kutsi Tecer, Ahmet Hamdi Tanpınar, Ziya Osman Saba, Cahit Sıtkı Tarancı gibi imzalar görülür.

5. Çınaraltı

Orhan Seyfi Orhon ve Yusuf Ziya Ortaç tarafından 1941-1948 tarihleri arasında 161 olarak yayımlanmıştır. Türkçü ve milliyetçi bir dergidir. Dergide, Türk kültürü ve Türk tarihi üzerine yoğunlaşılmıştır. Çınaraltı’da Orhan Seyfi Orhon, Yusuf Ziya Ortaç, Halide Nusret Zorlutuna, Nihal Atsız, Peyami Safa, Behçet Kemal Çağlar, Faruk Nafiz Çamlıbel, Halit Fahri Ozansoy, Zeki Ömer Defne, Tarık Buğra gibi imzalar, eserlerini yayımlamışlardır.

6. Büyük Doğu

Necip Fazıl Kısakürek tarafından ilk sayısı 1943’te yayımlanan dergidir. Büyük Doğu, kimi zaman bir dergi kimi zaman da bir gazete özelliği gösterir. Büyük Doğu, 1943-1978 arasında, çeşitli kesintilerle de olsa, yayın hayatını sürdürmüştür. Büyük Doğu; siyasi, edebî, fikri içeriklidir. Dönem dönem derginin siyasi ya da edebi yönü ağırlık kazanmıştır.

7. Markopaşa

1946 yılında Sabahattin Ali, Aziz Nesin ve Rıfat İlgaz tarafından halkçı, toplumcu gerçekçi bir anlayışla çıkarılan siyaset, mizah, hiciv dergisidir. Sürekli yasaklanan dergi; Markopaşa, Merhumpaşa, Malümpaşa, Alibaba, Yedi Sekiz Paşa, Hür Markopaşa gibi birçok adla yayın hayatını sürdürmüştür. Derginin yayın hayatı 1950’de sona ermiştir.

8. Hisar

İlk sayısı 1950’de yayımlanan dergi iki ayrı dönemde yayın hayatını sürdürmüştür: 1950-1957 arasında 75 sayı, 1964 – 1980 arası 202 sayı yayımlanmıştır. Türk edebiyatında uzun soluklu ve önemli bir dergi olan Hisar’da şiir başta olmak üzere pek çok edebi türle ilgili yazılar yer almıştır. Resim, müzik, sinema yazılarının da yer aldığı dergi, kendi çevresinde oluşturduğu Hisar topluluğuyla önem kazanmıştır. Hisarcıların en önemli sanat ilkesi “millî olanla “yeni”yi bir araya getirmek olmuştur. Gelenekten ayrılmayan bağımsız bir sanat anlayışını savunan Hisarcılar, Batı’nın taklit edilmesine karşıdırlar. Dergide; Mehmet Çınarlı, Munis Faik Ozansoy, İlhan Geçer, Turgut Özakman, Mustafa Necati Karaer, Gültekin Samanoğlu, Nevzat Yalçın, Mehmet Kaplan gibi yazar ve şairler eserler yayımlamışlardır.

9. Yaprak

Orhan Veli tarafından 1 Ocak 1949 tarihinden itibaren on beş günde bir yayımlanan dergidir. Dergi, 15 Haziran 1950’ye kadar yayımlanmıştır. Orhan Veli’nin ölümünün ardından arkadaşları tarafından Son Yaprak adlı özel bir sayı yayımlanmıştır. Dergide ağırlıklı olarak Garip anlayışına uygun ürünler yayımlanmıştır. Yaprak’ta; Orhan Veli, Oktay Rifat ve Melih Cevdet Anday, Fazıl Hüsnü Dağlarca, Cahit Külebi, Bedri Rahmi Eyüboğlu gibi isimlerin ürünleri yer almıştır.

10. Pazar Postası

1951’de yayımlanmaya başlayan derginin yazı işleri müdürü, bu dergide yazdığı bir yazıyla İkinci Yeni‘nin isim babası olan Muzaffer İlhan Erdost’tur. Pazar Postası haftalık, siyasi bir gazetedir; fakat gazetenin Sanat-Edebiyat eki edebî dergi niteliği taşır. Dergi, özellikle İkinci Yeni hareketine bağlı şairlerin bu dergide yazmasıyla önlenmiştir. Dergi, aynı zamanda Garip şiirine karşı bir tutum içindedir ve özellikle şiir eleştirileriyle dikkat çeker. Dergide Turgut Uyar, Behçet Necatigil, Can Yücel, Fethi Naci, Oktay Akbal, Salah Birsel, Sezai Karakoç gibi imzalar görülür.

11. Mavi

1952’de Ankara’da yayımlanmaya başlamıştır. Mavi dergisi çıkış amacını derginin ilk sayısında açıklamış ve sayfalarının ulusal sanatı eserlerinde yansıtan sanatçılara açık olduğunu belirtmiştir. Mavi dergisinde, yirmi birinci sayısından itibaren yazmaya başlasa da, Mavi topluluğu denilince akla gelen ilk isim Attilâ İlhan olmuştur. Attilâ İlhan, toplumcu gerçekçi sanatın ne olduğunu anlattığı yazılarıyla derginin yönünü toplumcu bir edebiyata çevirmiştir. Dergide; Attilâ İlhan, Ahmet Oktay, Özdemir Nutku, Ülkü Arman, Ferit Edgü, Orhan Duru, Demir Özlü gibi imzaların eserleri yayımlanmıştır.

12. Papirüs

Cemal Süreya’nın çıkardığı dergidir. Dergi ilk olarak 1960’ta yayımlanmıştır. Dergi, yayın hayatına aralıklarla devam etmiştir. Cemal Süreya‘nın imzasız başyazılarıyla dikkat çeken dergide, özellikle şiirler ve şiir üzerine yazılan yazılar yayımlanmıştır. Papirüs’te Can Yücel, Cemal Süreya, Mehmet H. Doğan, Turgut Uyar, Ülkü Tamer gibi imzalar öne çıkmıştır.

13. Şadırvan

1949 yılında Behçet Kemal Çağlar tarafından çıkarılmış bir edebiyat dergisidir. Ülkü dergisinden sonra halk edebiyatı etkisi Şadırvan aracılığıyla yeniden canlandırılmak istenmiştir.

14. Dergah

Derginin sahibi, Mustafa Nihat Özön’dür. Toplam 42 sayı olarak çıkmıştır. Damat Ferit Paşa hükümetini destekleyen Ümit adlı derginin antitezi olarak ortaya çıkmıştır. Milli Mücadele yanlısı ve Anadolucu bir kimliğe sahiptir. Derginin başyazarı Yahya Kemal’dir. Ahmet Kutsi Tecer, Ahmet Hamdi Tanpınar, Fuat Köprülü, Falih Rıfkı Atay, Abdülhak Şinasi Hisar derginin önemli kalemlerinden sadece birkaçıdır.

1990 yılında dergi yönetiminde değişiklikler yaşanmıştır ve aynı adla Ezel Elverdi öncülüğünde çıkmaya başlamıştır. Derginin yazı işlerinde ise öykücü Mustafa Kutlu bulunmaktadır.

15. Diriliş

Sezai Karakoç tarafından çıkarılmıştır. İlk birkaç sayısı Ankara’da daha sonra ise tamamen İstanbul’da yayımlanmıştır. İlk sayısı 1966 ‘da çıkmıştır. Değişik periyotlarla yayımlanan Diriliş 1992’ye kadar yayın hayatını sürdürmüştür. İslâmi çizgiyi modern şiirle buluşturmayı amaçlayan şairler için öncü bir dergidir. İsmet Özel, derginin meşhur şairlerinden biridir. Özel’in meşhur şiiri Amentü ilk kez bu dergide yayımlanmıştır.

16. Kadro

1932-1934 yılları arasında yayımlanmıştır. Derginin kurucuları Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Vedat Nedim Tör, Şevket Süreyya Aydemir, Burhan Belge ve İsmail Hüsrev Tökin gibi önemli isimler vardır. Dergi ilk sayısında yayın ve düşünce çizgisini şu sözlerle ortaya koymuştur: Kadro her şeyden evvel devrimci, dinamik, determinist ve ulusal kurtuluşçu bir dünyayı kavrayış yoludur.

17. Mavera

1976 yılında Cahit Zarifoğlu önderliğinde Ankara’da çıkarılan bir dergidir. Erdem Beyazıt, Akif İnan, Alâeddin Özdenören derginin diğer önemli isimleridir. Zarifoğlu’nun dergiden ayrılması ve ekonomik gerekçelerle dergi kısa bir süre sonra kapanmıştır.

18. Türk Edebiyatı

Derginin kurucusu Ahmet Kabaklı’dır. İlk sayısı 1972’de çıkarılan Türk Edebiyatı dergisi aylık olarak çıkarılmaya devam edilmektedir.

19. Yeni Dergi

Eleştirmen Memet Fuat tarafından çıkarılan bir edebiyat dergisidir. 1964-1975 yılları arasında yayımlanmıştır.

20. Ülkü

1933-1939 yılları arasında yayımlanmıştır. Ankara Halkevi’nin resmi yayın organıdır. Resmi doktrinlerin özellikle de Kemalist ideolojinin kitlelere yayılmasında aktif olarak rol almış bir dergidir. Fuat Köprülü ve Ahmet Kutsi Tecer derginin önemli sanat yönetmenleri arasındadır. Ülkü dergisi, Fuat Köprülü döneminde köycülük düşüncesi işlenmiştir.