Size altın günlerinde teyzelerin sıklıkla oynadığı ve zar yerine deniz kabuklarının kullanıldığı hem çok farklı hem de çok tanıdık bir oyundan bahsetmemizi ister misiniz? İsmini hiç duymamış olabilirsiniz ama Güneydoğu Anadolu’da severek oynanan bu oyunun adı Peçiç.
Pachisi adını “Mahabharata” adında Sanskritçe bir destandan alıyor. Pachisi’nin antik Hindistan’da oldukça popüler olduğu bilinmektedir. Bu oyun, simetrik artı şeklinde olan bir masa oyunudur. 2 ile 4 oyuncunun yer aldığı bu oyunda amaç, piyonlarla artı işaretinin her bir yönünden ilerleyerek kazanmaktır. Pachisi, Hintçe’de paccīs kelimesinden türetilmiştir, bu da yirmi beş anlamına gelmektedir. Oyunda deniz kabuklarıyla atılabilecek en yüksek skor olduğu için oyunun orijinaline yirmi beş denilmiştir.
Hindistan’da 'peçiç'e karşılık gelen diğer oyun olan Chaupar ise 4. yüzyıl civarında icat edilmiş bir oyundur. Bu oyunda tahta piyonlar ve deniz kabukları kullanılır. Deniz kabukları bu oyunlarda zar olarak kullanılmaktadır. 7 tane deniz kabuğu atılır ve düz veya ters gelmelerine göre puanlama yapılır. Hem Pachisi hem de Chaupar’da oyun kumaştan ya da tahtadan yapılabilmektedir.
Bu oyunlar Hindistan’dan Anadolu’ya kadar gelmiş, fakat ülkemizde Gaziantep ve Kahramanmaraş çevresiyle sınırlı kalmıştır. Denize kıyısı olmayan bir memlekette deniz kabukları ile oynanan bir oyun olması oldukça ilginçtir. Nerede olursak olalım peçiç oyun malzemelerini edinebilir veya kendimiz oluşturabiliriz. Geriye sadece nasıl oynandığını öğrenmek kalıyor!
Peçiç, bir kumaş parçasından oluşmaktadır. Her bir yönünde 8 kutu olan bir çarpı işareti üzerinde oynanır. Her bir uçta yatay olarak da 3 kutu bulunmalıdır. Bazı kutularda adına bağ dedikleri çarpılar bulunmaktadır. Peçiçte bu çarpılar Hindistan’daki orijinallerinden farklı yerde bulunmaktadır. Çarpıların amacı oraya gelen piyonun korunmasıdır, yani orada bulunan piyon rakip tarafından oyun dışına atılamaz. Ortadaki boşluğa ev adı verilir. Piyon olarak kullanılmak üzere 4’er tane olmak üzere toplamda 8 piyona ihtiyaç duyulur. Bu piyonlar taş, tahta veya boncuk gibi küçük nesnelerden oluşturulabilir. Son olarak zar yerine kullanılmak üzere 6 adet deniz kabuğu gerekmektedir.
Oyuncular, 6 deniz kabuğunu tek seferde yere atar. Deniz kabuklarıyla sayma sisteminde kabukların açık ve kapalı alanlarına bakılarak hesaplama yapılır. 7 farklı sayı elde edilebilir:
• Deniz kabuklarının tamamının açık kısmı gelmişse 8 puan
• 5’i açık 1 tanesi kapalıysa 12 puan
• 4’ü açık 2 tanesi kapalıysa 2 puan
• Yarısı açık yarısı kapalıysa 3 puan
• 2’si açık 4 tanesi kapalıysa 4 puan
• 1’i açık 5 tanesi kapalıysa 25 puan
• Hepsi kapalıysa 10 puan
12 veya 25 atan oyuncular tekrar deniz kabuklarını atma hakkı elde eder. Fakat art arda üç kere bu sayılardan atıldığı zaman o el oyun oynanmaz. Sıra rakip kişiye geçer. Peçiç kuralları, yöre yöre farklılıklar göstermektedir. Bazen 8 veya 10 atan oyuncunun da tekrar atma şansını elde ettiğine de rastlanılmaktadır.
Peçiç, 2 veya 4 kişi ile oynanır. 4 kişi oynandığında takım halinde oynanmış olur. En başta oyuncular it boncuğu denen deniz kabuklarını atarlar ve oyuna en yüksek sayıyı atan oyuncu başlar. Her bir piyonu oyuna sokabilmek için deniz kabuklarıyla 25 veya 12 atılması gerekir. Oyuncu, 12 atınca piyonunu önünden oyuna alabiliyorken 25 atınca sağ tarafındaki bölümden oyuna piyonunu dahil edebilir. Yani 25 atıldığında piyon daha kısa yoldan ilerleme şansına sahip oluyor. Ayrıca 12 ve 25 sayılarının pengi vardır. Bunları atıp piyonlar ilerletildiğinde oyuncu bir kare daha piyonunu ileri götürebilir. İşte buna da penk deniyor. Piyon oyuna sokulduktan sonra bildiğimiz kızma birader oyunundaki gibi ilerlenir. Piyonlarınızı kenarlardan ilerleterek tur attırıp kendi önünüzdeki orta bölümden devam ederek ev denilen yerde biriktirmeniz gerekiyor. Eğer sizin piyonunuz deniz kabuğunu attıktan sonra rakip piyonla aynı yere gelirse rakip piyon oyun dışı edilir. Buradaki tek istisna rakip piyonun bağ denilen çarpılardan birinin üzerinde olmasıyla gerçekleşir. Oyunu kazanmak için 4 piyonun da ev denilen orta bölüme rakibin piyonlarından önce getirilmesi gerekmektedir.
Her yaştan insanın zevk alabileceği Peçiç oyunu, bugün hala severek oynanabilecek bir geleneksel oyundur. Ta Hindistan’dan ülkemize gelip kültürün bir parçası olan bu oyuna bir şans vermeye ne dersiniz? Bilmeyenler için en zor kısım olarak görülen deniz kabukları ile sayma işlemini öğrendikten sonra zevkle oynayabiliriz.
Bu yazı Gamfed Türkiye Gönüllülerinden Gülbin Güney Demirdöken’in katkılarıyla yazılmıştır.