Enflasyon Vurdumduymazlığı: Ne Pahalı, Ne Ucuz Ölçülemiyor!

18.01.2023 - 09:09

2022 yılı boyunca o mu artı bu mu eksildi anlamadan yıl sonunda bir de baktık ki TÜİK enflasyonu yüzde 64 açıklamış. Herkes birbirine, 'Biz ne yaşadık minvalinde' bakarken, zamlar 'yağdır Mevlam' şeklinde sürüyordu. 2023'e böyle girerken, 2 sene öncesinin faturaları, fişleri ceplerden çıkmasa her şeyin fiyatının normal olduğunu düşüneceğiz. Psikolojimiz bozulmasın diye '50 İlk Öpücük' filmi gibi markete her gün fiyat belleğini temizleyerek gidiyoruz. Belki de bizimki daha çok 'Eternal Sunshine of the Spotless Mind' ama bu kez indirimi de anlamıyoruz. Ne pahalıydı, ne ucuzdu birbirine girdi.

"Fiyat algım bozuldu."

Pazarda, alışverişte, Twitter'da TikTok'ta, konu komşuda, herkesin algısı birbirine girerken, T24'te Melis Karaca, sosyal medyada ve ekonomistlerle konuyu araştırmış. 'Son zamanlarda, 'fiyat algım bozuldu” dediğiniz örnekler neler?” diye de sormuş. İşte cevaplar👇

"98 senesinden beri çölyak hastasıyım ve glutensiz ürünler tüketiyorum. İstisnasız her zaman, Avrupa'daki glutensiz ürün fiyatlarına oranla da Türkiye'de glutensiz ürünler çok pahalıydı. Kur ve enflasyon sebebiyle gıda fiyatları yükselirken bu ürünler de yükseldi ama artık aradaki fark daha az. Eskiden pahalı deyip alamadığımız şeyleri artık alıyoruz. Tüm algımız bozuldu. Eskiden bu ürünleri almak alt ve orta gelir grupları için servet demekti. Şimdi de öyle ama pek de önemsemiyoruz."

"LAPTOP bakıyorum. Ucuz mu pahalı mı bir türlü anlayamıyorum. 10 bin TL'den başlıyor, 50-60 bin TL'ye gidiyor. 1.000 dolar normal bir laptop için normalde çok iyi ama 1.000 dolarlık (19-20 bin TL) laptoplar çok eski geliyor gözüme."

"Ortalama bir mahalle berberi 100 TL saç kesim ücreti alıyor. 100 lira büyük bir para değil ama emeğe oranlarsak normal mi, ucuz mu, pahalı mı bilemiyorum"

"İş görür kalitede laptop 10 bin TL civarı, bilindik, lüks olmayan markaların eşofman altları 2 bin TL civarı. 5 eşofman altı nasıl bir bilgisayar ediyor aklım almadı."

“Market alışverişi 1.000 TL tutuyor, eylülde bilinen bir marka gözlük aldım 1.200 TL tuttu.”

i2.sdacdn.com

"Kaşar peynirin kıymadan pahalı olduğunu görünce, kaşarla ilgili algım değişti."

cdn.karar.com

"İSPARK’a 70 TL verince kahve için de verilebilir gibi geliyor. Sanatsal etkinlikte de sınır kalmadı. Kişi başı 700-1.000 TL arası uygun geliyor. Konser bileti alırken, önden izleme bedeli 750-1.000 TL, tribünden izleme bedeli 300-600 TL. Satış görevlisi çoğu kişinin fiyatı görünce geri döndüğünü söyledi ama biletler tükenmek üzereydi. Çok ciddi bir dengesizlik var."

“İki tane kol saati aldım ki merakım yoktur. Son 3-4 ayda internetten toplamda 20 bin TL civarı sipariş verdim. "Bu fiyata bir daha bulamam, piyasaya göre çok ucuz' diyerek aldım."

Atilla Yeşilada "Toplumda, çok ciddi bir fiyat vurdumduymazlığı oluşmaya başladı" derken, bunun ekonomik ve sosyal sonuçları olduğunu söylüyor.

Ekonomist Yeşilada, insanların yaşadığı kafa karışıklığının ekonomide bir fenomen olduğunu belirterek, enflasyonun kısa sürede çok daha hızlı yükselip, düştüğü ortamlarda insanların paranın satın alma değerini hesaplayamadığını, nominal rakamların çok hızlı büyüdüğünü ve kafamızdaki makul değerle, toplumun büyük bir kafa karışıklığına sürüklendiğini söylüyor.

Bu ortamda pahalılık algısı için, döviz kuru hesaplaması yaptığını söyleyen Yeşilada, "TÜİK verilerine güvenilse TÜFE’ye bölerek de pahalılık hesabı yapılabilir" diyor.

Durumun sosyal sonuçları için de toplumun ucuz mu, pahalı mı sorusuna cevap bulamamasıyla kimi suçlayacağını da bilemediğini, fahiş kâr ve maliyetler arasında tespit yapamadığını söylüyor.

Prof. Dr. Selva Demiralp fiyatlardaki hızla yükselişin, bir ürün veya hizmet için pahalı çıkarımı yapmayı imkansız hâle getirdiğini söylerken, bunun enflasyonun tipik yan etkisi olduğunu açıklıyor.

İlk tepki olarak bütün ürünler pahalılaşırken, düzeltme dönemlerinde tüm ürünler eşzamanlı artmadığı için fiyat karşılaştırmalarının zorlaştığını belirtiyor. Bu ortamda tüketim alışkanlıkları değişirken, yatırım iştahı köreliyor ve fiyat vurdumduymazlığı oluşuyor.

Demiralp, bir yandan enflasyonun daha da artacağı beklentisiyle bazı tüketim mallarında talebin öne çekileceğini diğer yandan da pahalılık algısı bozulduğunda da harcamaların ertelenebileceğini söylüyor.