Ekonomik özgürlük endeksi aslında bir ölçüm şekli. Ülkelerin ekonomik bağımsızlıklarının ölçüldüğü bir endeks olan Ekonomik Özgürlük Endeksi, The Heritage Foundation tarafından ölçülüyor. Bu konuda daha detaylı bilgi için sizi içeriğe alalım!
Ekonomik Özgürlük Endeksi Nedir? Ülkelere Göre Ekonomik Özgürlüğünü Kazanan Bireylerin Oranları
0
Önce ekonomik özgürlüğün ne olduğuna bakalım tabii.
Ekonomik özgürlük hem toplumda yaşayan bireylerin hem de işletmelerin rahatça ekonomik faaliyetlere katılması olarak tanımlanabilir. Bir ülkede ekonomik özgürlük varsa o zaman bireyler ekonomik olarak daha rahat karar alabilirler. Bu da ülkenin ekonomik olarak büyümesine de yardımcı olur.
Bu özgürlük bir sorumluluk da getiriyor elbette.
Yani ekonomik olarak özgür olan kişiler kendi ekonomik sorumluluklarını da alıyorlar. Ekonomik olarak özgür bireylerin ekonomilerini nasıl yöneteceklerine kendilerinin karar verebileceği düşünülüyor. Bireylerin ekonomik anlamda özgür olmaları üretkenliğin de önünü açan bir şey aslında!
Tabii ki ekonomik özgürlük sadece birey için güzel bir şey değil, bunun yanında ülke refahı için de gerekli!
Ekonomik olarak bireylerin özgür olduğu ülkelerde daha yüksek yaşam standartları ve daha ferah bir yaşamın olduğunu görebiliyoruz. Yani bireyler ekonomik olarak özgür olduğunda yaşadıkları ülkenin refah seviyesi de yüksek oluyor doğal olarak.
Ekonomik Özgürlük Endeksini ölçen The Heritage Foundation da bir ekonomik özgürlük tanımı yapmış.
Bu tanıma göre, ekonomik özgürlük bir temel hak. Her insanın kendi ekonomik durumunu, kendi emeğini ve malını kontrol etmesini içeren bir hak bu. Eğer bir toplumdaki bireyler ekonomik özgürlüğe sahipse istedikleri gibi çalışıp üretebiliyorlar. Kazandıklarını da istedikleri gibi tüketip yatırım yapabiliyorlar. Devlet ise kişilerin bu haklarına engel olmuyor ve ekonomide serbestliğe izin veriyor.
Ekonomik Özgürlük Endeksinin The Heritage Foundation tarafından ölçüldüğünü söyledik.
1995 yılından beri bu endeks ölçülüp yayınlanıyor. The Heritage Foundation bunu ölçüyor. Sonuçları elde etmek için ise 4 kategoride ölçümler yapıyor. Tüm ülkeleri değerlendiren bu endeks ülkelerin durumunu görmek için önemli bir ölçüm haline gelmiş.
Bu endeksle ülkelerin ekonomi politikalarından ticarete, ülkenin hukuk sisteminden vergi yüküne her şeye bakılıyor.
Bu endeks birçok şeye baktığı için çok geniş bir inceleme alanı sunuyor. Yani ülkelerin ekonomik politikalarını ve temel hak ve özgürlüklere yaklaşımlarını öğrenmek için bu endeks çok güzel bir kaynak. O ülkeye dair bir araştırma yapılacaksa bu endekse bakılabilir.
Peki bu endeks ölçüm yaparken nelere bakıyor?
The Heritage Foundation'ın ölçümü kategoriler şeklinde yaptığını söylemiştik. 4 kategori altında toplamda 12 alt kategorisi var. Yani 12 alt kategoriye çeşitli puanlar verilerek o ülkenin ekonomik özgürlük durumu ortaya koyuluyor. Bu endekste toplamda 184 ülkenin özgürlük durumları kategorilere bakılarak ölçülüyor.
4 kategoriden bahsettik, bunlar neler onlara da bir bakalım...
Ölçüm yapılırken kullanılan 4 kategori şunlar:
Hukukun Üstünlüğü
Hükümetin Boyutu
Düzenleyici Verimlilik
Açık Piyasalar
Bu 4 grubun alt kategorileri de var demiştik. Bunlara da bir bakalım...
Hukukun üstünlüğü kategorisinin alt kategorisinde mülkiyet hakları, yargısal etkinlik ve hükümetin dürüstlüğü yer alıyor. Burada kişilerin mülkiyet haklarının ne kadar korunduğu, hükümetin şeffaflığı ve yargının bağımsızlığı gibi konularda değerlendirmeler yapılıyor.
Bir başka kategori ise hükümetin boyutu. Bunun alt kategorisinde ise vergi yükü, devlet harcamaları ve mali sağlık yer alıyor. Yani ölçüm yapılırken kamu harcamalarına, kişilerin ya da işletmelerin vergi yüküne ve vergi oranlarına bakılıyor.
Diğer 2 grup ise şöyle:
Düzenleyici verimlilik denilen bir kategori daha var. Bu kategoride ise ekonomik özgürlükler yer alıyor. Bunun alt kategorileri ise iş özgürlüğü, emek özgürlüğü ve parasal özgürlük var. Burada ülkede iş kurmanın kolay olması, çalışan hakları ya da enflasyon oranları gibi değerler inceliyor.
Son kategori ise açık piyasalar kategorisi. Burada ticaret özgürlüğü, yatırım özgürlüğü ve finansal özgürlük yer alıyor. Yani gümrük tarifeleri, yabancı ya da yerli yatırımların ne kadar serbest olduğu gibi kriterler inceleniyor.
Tabii endeksin ölçümünü de anlatmamız lazım!
Bu endeks bu kategorileri nasıl değerlendiriyor peki? Her kategori için bir değerlendirme şekli var. 0-100 arası puan verilerek yapılan bu değerlendirme sonucunda her ülke için bir değer bulunuyor ve sıralama yapılıyor. 100'e yaklaştıkça ülkenin özgürlük seviyesi artıyor.
Puanlara göre ülkelerin değerlendirmesi ise şöyle:
Özgür
Çoğunlukla özgür
Kısmen özgür
Çoğunlukla özgür değil
Özgür değil
Yani 100 puan alan ülkeler özgür olurken puan düştükçe ülkelerin özgürlük seviyesi de düşüyor.
2025 yılında ölçümler nasılmış?
2025 yılında birinci sırada Singapur var. 84.1 puanla birinci olmuş. İsviçre 83.7 puanla ikinci sırada yer alıyor. İrlanda ise 83.1 puanla üçüncü olmuş. Dördüncü sırada ise Tayvan var. Puanı 79.7. Devamında ise Lüksemburg, Avusturalya, Danimarka, Estonya, Norveç ve Hollanda var.
2024 yılındaki verileri de bir inceleyelim o zaman.
2024 senesinde ilk beşin sırası değişmemiş. Birinci sırada Singapur yer alıyor. Singapur'un puanı 83.5. Onu İsviçre izlemiş, puanı ise 83. Daha sonra ise İrlanda geliyor. Puanı ise 82.6. Diğer ilk 10'a girenler ise Tayvan, Lüksemburg, Yeni Zelanda, Danimarka, Estonya, İsveç ve Norveç geliyor.
Saydığımız ülkelerin 2023 performanslarına da bakalım mı?
2023 yılında Singapur yine birinci sıradaymış, 83.9 puan almış. İkinci sırada ise yine İsviçre var, puanı 83.8. Üçüncü sıra da değişmemiş. Üçüncü sırada 82 puanla İrlanda geliyor. Tavyan, Yeni Zelanda, Estonya, Lüksemburg, Hollanda, Danimarka ve İsveç 2023 yılında ilk 10'a girenler.
Peki Türkiye ne durumda?
Türkiye 2024 yılında 102. sırada yer almış. Puanı ise 56.2. 2023 yılında ise Türkiye, puanı 56.9 ile 104. sıradaymış. Şu anda ise Türkiye'nin puanı 56.1, sıralaması ise 111. Türkiye bu puanla çoğunlukla özgür olmayan ülkeler arasında yer alıyor. Endeksin verilerine göre mülkiyet hakları, yargı bağımsızlığı, hükümetin dürüstlüğü, emek özgürlüğü ve parasal özgürlük konularında iyileşmeye ihtiyacı olduğu görülüyor.
Son olarak bir de en düşük sıralaması olan ülkelere bakalım.
En düşük sıralamaya sahip ülke Kuzey Kore, puanı 3. Onu Küba izliyor, puanı ise 25.4. Üçüncü sıradaki Venezüella'nın puanı ise 27.6. Zimbabve, Sudan, Eritre ve Burundi bu ülkeleri en düşük sıralamada takip ediyor.
