Ekonomide Gini Katsayısı Nedir? 2023 Verilerine Göre Gini Endeksi Türkiye’de Ne Durumda?

16.03.2024 - 14:01

Ekonomide ülkeler içindeki gelir gider dengesini, refah oranını ve çeşitli parametreleri ölçmek için birçok terim ve katsayı kullanılıyor. Gini katsayısı da bunlardan biri. Ekonomide gelir eşitsizliğinin oranını ölçmek için kullanılıyor. Gelin hep birlikte Gini katsayısını inceleyelim.

Gini katsayısı, ekonomide gelir eşitsizliğini ölçmek ve ortaya koymak için oluşturulmuş bir oransal katsayıdır.

1912 yılında İtalyan Ekonomist Corrado Gini tarafından bulunmuştur. Ülkelerin gelirinin halk arasında nasıl dağıldığını gösterir.

0'la 1 arasındadır.

0'a yaklaştıkça gelir eşitsizliğinin ortadan kalktığı, 1'e yaklaştıkça da gelir eşitsizliğinin büyüdüğü anlamına gelir.

Yani 1'e yaklaştıkça ülkedeki zenginler daha çok zengin oluyor, az kazananların kazancı artıyor anlamı taşır.

Böylelikle aradaki uçurum artar, orta kesim yok olmaya yaklaşır.

Gini endeksi ise 1 yerine maksimum 100 referansıyla ifade edilen Gini katsayısıdır ve Gini katsayısının 100 ile çarpımına eşittir.

Gini katsayısının (veya endeksin iki biriminin) iki yüzdelik değişimi bir dağılıma eşdeğerdir.

Bu da yüzde olarak 0'la 100 arasında grafiksel olarak ifade edilebilir.

Gini katsayısının 0'a yaklaşması herkes için daha eşit ve adil yaşam koşulları anlamına gelir.

Aşırı zenginlik ve aşırı fakirlik ortadan kalkar. Gelir ve yaşam koşulu uçurumları azalır. Herkes için daha refah dolu bir yaşam imkanı oluşur.

Dünya çapında ülkeler arasında kıyaslandığı gibi bir ülkede bölgeler arasında da kıyaslama yapılabilir.

Ülkelere göre dünya gelir eşitsizliği haritası Gini katsayıları (% olarak). 1992 ile 2018 arasında değişen Dünya Bankası verilerine dayanmaktadır.

Yıllara göre değişkenlik gösterir. Koyu olan ülkeler gelir eşitsizliğinin artığını gösterir.

(2019 için ülkeler içindeki Servet için Gini katsayılarını gösteren bir harita)

Türkiye için 2023 Gini katsayısı TÜİK verilerine göre; bir önceki yıla oranla 0,018 puan artış ile 0,433 olarak tahmin edilmiştir.

TÜİK verilerine göre:

Tüm sosyal transferler hariç tutulduğunda Gini katsayısı 0,520,
Emekli ve dul yetim maaşı dahil diğer tüm sosyal transfer gelirleri hariç tutulduğunda ise 0,445 olarak tahmin edilmiştir.

Gini katsayısının 2014'ten günümüze kadar yıllara göre değişimi ise şu şekilde:

2014 - 0,391
2015 - 0,397
2016 - 0,404
2017 - 0,405
2018 - 0,408
2019 - 0,395
2020 - 0,410
2021 - 0,401
2022 - 0,415
2023 - 0,433

Yalnızca Gini katsayısına göre değil, gelir oranlarına göre de ölçüm yapılabilir.

(Bu harita Türkiye'deki gelir oranlarını gösterir.)

Yüksek ortalama gelir başta İstanbul ve Ankara olmak üzere büyük şehirlerde yoğunlaşmış durumda.

Yine TÜİK verilerine göre; en düşük gelir Van, Muş, Bitlis, Hakkari bölgesinde gerçekleşti.

Araştırma sonuçlarına göre, Türkiye'de yıllık ortalama eşdeğer hanehalkı kullanılabilir fert geliri 2023 yılında 83 bin 808 TL iken, İBBS 2. Düzey bölgeleri itibarıyla en yüksek olduğu bölge 114 bin 634 TL ile TR10 (İstanbul) bölgesi oldu. Bu bölgeyi, 108 bin 036 TL ile TR51 (Ankara) bölgesi ve 101 bin 372 TL ile TR21 (Tekirdağ, Edirne, Kırklareli) bölgesi izledi. En düşük yıllık ortalama eşdeğer hanehalkı kullanılabilir fert geliri ise 39 bin 173 TL ile TRB2 (Van, Muş, Bitlis, Hakkari) bölgesinde gerçekleşti.

Gelir eşitsizliği en az TR81 (Zonguldak, Karabük, Bartın) bölgesinde oldu

Son yapılan araştırma sonuçlarına göre P80/P20 oranı Türkiye'de 8,4 iken, bu değerin en düşük olduğu İBBS 2. Düzey bölgesi 5,3 ile TR81 (Zonguldak, Karabük, Bartın) olurken bu bölgeyi 5,4 ile TR42 (Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova) ve 5,5 ile TRB2 (Van, Muş, Bitlis, Hakkari) bölgeleri izledi.

P80/P20 oranının en yüksek olduğu İBBS 2. Düzey bölgeleri ise 9,4 ile TRA2 (Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan), 8,4 ile TR10 (İstanbul) ve TR51 (Ankara) oldu.