Şu an yalnızca dörtte birini görebilmemize rağmen bunca hikayeye ev sahipliği yapan Efes Antik Şehri tarih boyunca neredeyse bütün dünyanın belli ki gözbebeği olur. Şehri ilk kuranlar Hititler gibi görünse de şehir defalarca el değiştirir ve görünen o ki Büyük İskender tarafından bugünkü konumunda son kez inşa edilir.
Burası Antik Çağ'ın bilinen en büyük tiyatrosudur. Tiyatro oyunları, gösteriler, siyasi toplantılar, mitingler ve hatta küçük gladyatör dövüşleri yapılan bu ortam yaklaşık 25 bin kişi kapasiteli.
Çok iyi korunmuş olan gladyatör mezarlarının asıl önemi yapılan kazılarda elde edilen kemikler üzerinde yapılan incelemelerde ortaya çıkar. Gladyatörler sebze tahıl bazlı beslenir, fazla et tüketmez ve bitkisel bir içecek içerler.
Vali Celsus öldüğünde oğlu onu defnedecek ve adını yaşatacak bir lahit yapmak ister ve bu kütüphane ortaya çıkar. Rivayete göre 14 bin kitaba ev sahipliği yapan yerin kapısında ise Bilgelik, Erdem, Kader ve Bilimi temsil eden kadın heykelleri durur.
İnanışa göre İsa Peygamber, öldükten sonra Yuhanna ve Meryem Kudüs'ten kaçarak Efes'e gelir. Ve Hz. Meryem hayatının son yıllarını Efes'in birkaç kilometre yukarısında bir evde dua ve ibadet ederek geçirir.
Meryem ve Yuhanna'nın gelmesi ile Efes'te de Hristiyanlık yayılmaya başlar. Buna bağlı olarak ise Yuhanna her ne kadar şehirde 'istenmeyen' olsa da bir şekilde Efes'e döner ve İncil'in 4 bölümünden biri olan Yuhanna'yı Efes'te yazar.
Ve Yuhanna yaklaşık 100 yaşında Efes'te, Ayasuluk Tepesi'nde ölür. Bugün öldüğü yerde olan bazilika Hristiyanlar için bir hac merkezi olarak görülür.
Kur'an'da da geçen 'Yedi Uyurlar' efsanesinin ev sahibi de Efes'tir. İnanışa göre 3. yy.da şehirdeki 7 genç Roma Tanrılarına tapmayı reddeder ve imparatordan kaçarak bir mağaraya gizlenip uykuya dalarlar. Ve bu uyku tam 300 yıl sürer.
Dünyanın 7 harikasından biri sayılan Artemis Tapınağı da Efes'tedir. Sidonlu Antipatros (MÖ 4.yy.) '7 Harika Üzerine' adlı kitabında tapınak için şöyle der: 'Çok yer gördüm; ancak Olimpos'un dışında güneş hiç bu kadar büyük bir şeye bakmadı.'
Aziz Pavlus, Paganlar ile Hristiyanlar arasında çıkan bir kargaşada bir belediye yazmanının şöyle dediğini söyler: “Efes Kenti’nin, ulu Artemis Tapınağı’nın ve gökten düşen kutsal taşın bekçisi olduğunu bilmeyen var mı?'
Artemis Tapınağı'nın yakıldığı gün doğan Büyük İskender'in yolu Efes'e düşer. Her ne kadar tapınağı onarmak istese de Efesliler bu yardımı kabul etmezler. Bu arada bugün gezilen Efes İskender'in Generali Lisimahos tarafından kurulmuştur.
O günlerde daha belirgin olan sınıf farkının bir örneği olarak Efes'in zenginlerinin yaşadığı evlerde kalorifer var dostlar. Duvarları, tavanları mozaik ve süslemelerle kaplamalı evlerde hamam da bulunur.
'Dünyanın en tanınmış' Tanrıçasının heykelini de Efes'te görebilirsiniz. Çok hızlı koşma ve uçma yeteneğine sahip olan Nike, Antik Yunan'ın Zafer Tanrıçası olarak bilinir.
Arkeologlara göre bu figürler kente yeni gelenlerin genelevi bulmaları için mermer yol üzerine işlenir. Taçlı kadın, kalp ve sol ayak izi olan reklam panosu şöyle yorumlanır: 'Güzel kadınların aşkı için soldaki eve gelin.'
Reklamın gösterdiği genelevin hikayesi de bir hayli ilginç. Denir ki bu genelev ile az önce sözünü ettiğimiz Celcus Kütüphanesi'ni birleştiren bir alt geçit vardır. Böylece Yunan erkekleri kütüphaneye gidiyorum diyerek rahatlıkla geneleve gidebilirler.
Kendisini kraliçe olarak ilan eden, Sezar'la savaşan ancak yenilen Arsinoe IV MÖ 46'da esir olur ve Sezar tarafından affedilerek Artemis Tapınağı'na sürülür. Ancak Prenses, Kleopatra için bir tehdittir ve onun kışkırtmasıyla Marcus Antonius tarafından öldürülür.
efes kendi bolgesinin en buyuk liman kentiydi, simdi sehrin limanindan bakinca deniz ufukda bile gozukmuyor. mederes nehri zaman icinde denizi aluvyonlarla doldurup sahili ufkun otesine tasimis. sabit statik bir dunyada yasadigimiz yanilgisi icindeyiz lakin degismeyen dinamik olmayan hicbir sey yok
artemis tapınağının sütunları aya sofyanın yapımında kullanılmış. o yüzden şu anda o halde orası.