Sokrates'ten günümüze uzanan 'sorgulanmamış hayat yaşanmaya değmez' ilkesi, çocuk eğitiminde neden bu kadar kritik? Hazır bilginin konforu ve 21. yüzyıl becerileri bağlamında, düşünmeye cesaret eden çocukların gelecekte neden 'kazanan' olacağını keşfedelim...
Sokrates’in meşhur “sorgulanmamış hayat yaşanmaya değmez” sözü, yalnızca felsefi bir aforizma değil, aynı zamanda eğitimin en temel amacını işaret eden bir ilkedir. Sorgulamayı öğrenen çocuk, yaşamın beklenmedik yüzleriyle karşılaştığında hazır reçetelere sığınmaz; aksine, belirsizliği anlamlandırmaya çalışarak zihinsel bir esneklik geliştirir. P4C’nin en önemli kazanımı, çocuğu hazır bilgiyle donatmak yerine ona düşünmenin dayanıklılığını öğretmesidir. Böylelikle çocuk, “neden?” sorusunun peşinden gitmenin, geçici bir huzursuzluk yaratsa da uzun vadede gerçek anlamda özgürleştirici olduğunu öğrenir.
Hazır Bilginin Konforu ve Kırılganlığı
Hazır sunulan bilgi, ilk bakışta bir konfor alanı sağlar: Çocuk, sorunun cevabını kendisi üretmek yerine dışarıdan alır ve düşünmenin zahmetinden kurtulur. Ancak Hannah Arendt’in “düşünmemenin sıradanlığı” üzerine yaptığı uyarı, burada karşımıza çarpıcı bir şekilde çıkar. Düşünmeyi alışkanlık haline getirmemiş bireyler, yaşamın karmaşık problemleri karşısında edilginleşir, kendi yargısını üretme gücünü yitirir. Böyle bir çocuk, yetişkin olduğunda toplumsal sorumluluklardan, etik karar anlarından ve bireysel inisiyatif gerektiren durumlardan kaçınmaya daha meyilli hale gelir. Hazır bilgi, kısa vadeli güvenlik sağlar ama uzun vadeli kırılganlık üretir.
Bugün eğitim bilimlerinde sıkça dile getirilen yaratıcılık, eleştirel düşünme, iş birliği ve iletişim gibi beceriler, aslında yalnızca pedagojik modalar değil; yeni dünyanın insan profilini şekillendiren zorunluluklardır. Gilles Deleuze’ün işaret ettiği gibi, modern dünyada bilgi birikimi hızla tüketilirken asıl değerli olan, “bilgiyi dönüştürme ve yeniden üretme kapasitesidir.” Sorgulamayı öğrenmeyen, yalnızca hazır bilgiyi tüketen çocuk, bu yeni dünyada kısa sürede yetersizleşirken, P4C ile yetişen çocuk, her yeni bilgiyle yeni sorular üretme kapasitesi kazandığı için çağın gereklerine uyum sağlamada çok daha esnek bir konuma yerleşir.
Etik Boyut: Düşünmenin Sorumluluğu
Düşünmek, yalnızca bireysel bir entelektüel çaba değildir; aynı zamanda etik bir sorumluluktur. Kant’ın “Aydınlanma, insanın kendi aklını kullanma cesaretidir” ifadesi, çocuk eğitimine uyarladığımızda oldukça anlamlı bir çerçeve sunar. Çocuğun düşünmeye teşvik edilmediği bir ortam, aslında ona “kendi aklını kullanmaktan vazgeç” mesajı verir. Oysa P4C ile yetişen çocuk, kendi fikrini ifade ederken aynı zamanda başkasının düşüncesini dinlemeyi, farklı bakış açılarını anlamaya çalışmayı öğrenir. Bu, yalnızca bireysel özgürlüğün değil, aynı zamanda demokratik bir toplumun da en temel yapı taşını oluşturur.
Hazır cevaba alışmış çocuk, sınavlarda hızla doğru seçeneği işaretleyebilir; fakat yaşamın ona yönelteceği belirsiz ve çoğu zaman cevabı olmayan sorularla karşılaştığında tökezler. Buna karşılık, düşünmeye cesaret eden çocuk, yanıtı olmayan bir sorunun dahi peşinden gitmeyi değerli bulur; çünkü onun için asıl kıymet, cevabın kendisinde değil, düşünme sürecinde saklıdır. Nietzsche’nin “yanıtı olmayan soruların peşinden gitmek, yaşamın en yaratıcı eylemidir” düşüncesi, burada yol gösterici olabilir.
Yeni eğitim-öğretim yılına girerken yüzleşmemiz gereken en esaslı mesele, çocuklarımızı hangi insanlık tasavvuruyla yetiştirdiğimizdir. Onları hazır cevapların güvenli, fakat kırılgan dünyasına mı mahkûm ediyoruz, yoksa düşünmenin sancılı, yorucu ama özgürleştirici yolculuğuna mı davet ediyoruz? Bugünün dünyası, ezberlenmiş bilgilerin değil; eleştirel, yaratıcı ve çok yönlü düşüncenin dünyasıdır. Bu nedenle asıl risk, çocuklarımızın hata yapmasından, yanılmasından ya da cevabı bilmemesinden değil; hiç sormamasından, sorgulamamasından ve düşünmenin zahmetinden kaçmasından doğmaktadır.
Unutulmamalıdır ki tarih boyunca insanlığı ileriye taşıyanlar, çoğunluğun kabul ettiği hazır cevapları tekrarlayanlar değil; alışıldık düşünce kalıplarını kırarak yeni sorular sorabilenler olmuştur. Geleceğin dünyasında “kazanan” çocuk, sınavda en hızlı doğruyu bulan değil; belirsiz bir problemi cesaretle analiz edebilen, kendi aklını kullanma gücünü hayata geçirebilen, zihinsel bağımsızlığını koruyabilen çocuk olacaktır. Bu yüzden eğitim, artık yalnızca bilgi aktarmanın aracı değil, özgür düşüncenin ve entelektüel cesaretin inşa edildiği bir alan olarak görülmelidir. Çünkü asıl başarı, doğru cevabı ezberleyen değil; yanıtı olmayan soruların peşinden gitmeyi göze alabilen çocuklarda gizlidir.