Karahantepe, Şanlıurfa’nın yaklaşık 60 kilometre doğusunda, Tek Tek Dağları Milli Parkı sınırları içinde bulunuyor. Yaklaşık 12 bin yıllık geçmişe sahip Şanlıurfa havzası, Neolitik dönemin en yoğun izlerini barındıran bölgelerden biri olarak kabul ediliyor. Göbeklitepe, Karahantepe ve Nevali Çori gibi yerleşimlerin aynı coğrafyada toplanması, erken yerleşik yaşamın merkezlerinden biri olarak bölgenin önemini artırıyor.
Peki burası hakkında neler biliniyor? Bakalım...
Archaeology Magazine’in 2025 değerlendirmesinde Karahantepe, yılın en önemli arkeolojik keşfi olarak gösterildi. Dergide yayımlanan çalışmada, alanda ortaya çıkarılan taş yapılar sayesinde Güneydoğu Anadolu’daki Çanak Çömlek Öncesi Neolitik topluluklara dair anlatının değiştiği vurgulandı. Karahantepe, MÖ 12.000–10.200 aralığına tarihlenen buluntularla yerleşik yaşamın erken evrelerine dair yeni bir çerçeve sunuyor.
Son arkeolojik veriler, Karahantepe’nin bazı katmanlarının Göbeklitepe’den daha erken olabileceğine işaret ediyor. Nevali Çori ve Göbeklitepe ile benzer yerleşim planları, bölgesel bir kültürel bütünlüğü gösteriyor. Uzmanlar, alanın dünyanın bilinen en eski Neolitik merkezlerinden biri olabileceğini belirtiyor.
Kazılarda ortaya çıkarılan insan yüzü betimli T biçimli dikilitaş, Neolitik dönem araştırmalarında ilkler arasında yer alıyor. Yaklaşık 1,4 metre yüksekliğindeki sütun MÖ 9. binyıla tarihleniyor. Daha önce T biçimli sütunların insanı temsil ettiği düşünülse de, doğrudan yüz hatlarının işlendiği örnek ilk kez Karahantepe’de belgelendi.
Kazı başkanı Necmi Karul, yüz betiminin sütunların insan figürünü sembolize ettiği görüşünü güçlendirdiğini belirtiyor. Sütunun bir ev yapısı içinde, diğer T sütunlarıyla birlikte bulunması, sembolik anlatımın gündelik yaşamla ilişkisini gösteriyor.
Kazı alanının başka bir bölümünde, bilinçli şekilde gömülmüş bir yapının içinde taş levha, taş çubuklar ve yaban domuzu, akbaba ile tilkiyi temsil eden figürler bulundu.
Dibi olmayan taş kaseye yerleştirilen figürlerin belirli bir sembolik düzen izlediği değerlendiriliyor. Figürlerin küçük boyutları ve baş çevresindeki kireçtaşı halkalar, ritüel düzenlemelere işaret ediyor.
Uzmanlara göre hayvan betimleri, Neolitik toplulukların anlatı dünyasında önemli bir yer tutuyor. Üç boyutlu anlatım özelliği taşıyan eserler, döneme ait sembolik düşünceye dair nadir kanıtlar arasında gösteriliyor. Arkeobotanik bilimci Ceren Kabukçu, buluntuların sanatsal açıdan karmaşık bir sürecin ürünü olduğunu açıkladı.
İstanbul Üniversitesi tarafından başlatılan çalışmalar, bölge halkının 'Keçilitepe' olarak bildiği alanda sürdürülüyor ve kazılar Necmi Karul başkanlığında ilerliyor. Bugüne kadar yaklaşık 250 T biçimli dikilitaş gün ışığına çıkarıldı.
Alan, yaklaşık 14 hektarlık bir yayılıma sahip. Farklı katmanlarda hem anıtsal yapılar hem de konut izleri tespit edildi. Göbeklitepe’de olduğu gibi T biçimli sütunların çatıyı taşıyan mimari unsurlar olarak kullanıldığı değerlendiriliyor.
Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy, Karahantepe’nin Archaeology Magazine tarafından 2025’in ilk 10 keşfi arasında gösterildiğini ve kapağa taşındığını açıkladı. Karahantepe ve Şanlıurfa havzası, insanlık tarihine dair bilinenleri değiştirmeyi sürdürüyor.