Ekonomik krizlerin yalnızca rakamlardan oluştuğunu düşünüyorsanız, yanılıyorsunuz... Toplumların psikolojisini, devletlerin politikalarını ve insanların günlük koşuşturmalarını kökten etkiler! Her kriz bize yeni bir ders ve farkındalık kazandırabilir. Hele ki bazı krizler tüm dünyanın akışını değiştirmiş durumda!
Dr. Hakan Özerol, beş dev ekonomik krizi bize sıralıyor!
Dr. Hakan Özerol ilk iki sıradakini tereddüt etmeden söylüyor... İlk sırada 1930'lu yılların başında patlayan Büyük Buhran var. Modern tarihin en yıkıcı krizlerinden biri olarak kabul ediliyor. 1929 yılında Wall Street'in çöküşü ile başlayan bu süreç kısa sürede tüm sektörlere nüfuz etmiş...
Sanayi üretiminin çöküşü, işsizliğin rekor seviyeye ulaşması ve dünya ticaretinin durma seviyesine gelmesi... Bunlar da beraberinde bankaların iflas etmesine yol açmış. Bir anda halkın güveni sarsılmış. Hal böyle olunca devletler ekonomiye nasıl müdahale edeceğini öğrenmeye başlamıştır. ABD New Deal politikaları ile hareket ederek durumu yönetmeye çalışmıştır.
Bu kriz tüm ekonomik düzenler için bir dönüm noktasıdır! Bugün bile etkilerini birçok yerde görüldüğü söylenebilir...
Yine Dr. Hakan Özerol'un direkt söylediği bir kriz! Modern finans tarihinin en güçlü sarsıntılarından biri... Kontrolsüz kredi dağıtımı ve riskli finansal ürünlerin yaygınlaşması nedeni ile ortaya çıkmıştır. ABD'de konut piyasası aşırı şişirilmiş ve yüksek riskli kredilerle paketlenmiş. Kısacası bir bomba yaratılmış... Patladığında ise bankalar zincirleme şeklinde çökmüş ve dünya piyasasında bir donma yaşanmış!
Bu kriz bizlere finansal sitemdeki şeffaflık eksikliğinin ve gereksiz riskin neleri getireceğini gözler önüne seriyor. Bomba patlayınca işsizlik artıyor, konut fiyatları çöküyor, hane halkları ciddi yükler altında kalıyor! 'Çok büyük zaten batmaz' anlayışına dayalı olarak hareket etmenin sonuçları...
Güneydoğu Asya'ya bir yolculuk yapalım. 1997 yılında hızla büyüyen bir ekonomi bir anda çöküyor! Peki, nasıl? Kriz Tayland'ın para birimini sabit kursan serbest kura bırakması ile tetikleniyor. Bölgedeki kırılgan finansal yapı hemen çatırdıyor... Yabancı sermaye bir anda panik yaparak bölgeden çekiliyor. Haliyle para birimleri değer kaybediyor. Şirketler borçlarını çeviremiyor, bankacılık sisteminde likidite krizi yaşanıyor!
Krizlerin sadece ekonomik etkileri olmadığını söylemiştik... Aynı şekilde burada da siyasi istikrarsızlıkları beraberinde getirdiğini görüyoruz. Malezya, Endonezya, Güney Kore gibi ülkelerin IMF programına girmek zorunda kalmalarını örnek olarak verebiliriz.
Burada dikkat edilmesi gereken şey küresel finansal akımların kontrolsüz olduğunda tehlikeye sürükleyebileceği!
Yine bir bomba yaratma durumu! Teknoloji sektörünün aşırı beklentilerle şişirilebileceğini bize göstermiş. İnternet şirketlerine yönelik büyük yatırım çılgınlığı yaşanmış, şirketlerin düzgün bir iş modeli olmamasına rağmen değerleri aşırı artmış. Bomba patladığında yüzlerce teknoloji firması bize veda etmiş, milyarlarca dolarlık yatırımlar da yok olup gitmiş.
Bu dönemde teknoloji potansiyelleri yanlış yorumlanıyor ve gerçeklerden çok beklentiler ön plana alınıyor. Yaşanan kriz ile yatırımcılar daha temkinli olmayı öğrendi. Ayrıca güçlü bir iş modelinin ne kadar önemli olduğunu gösterdi.
Pandemi sadece bir sağlık krizi değildi.. Aynı zamanda küresel ekonomiyi durduracak bir duruma geldi! Üretim durdu, insanlar evlerine kapandı, seyahat, ticaret ve hizmet sektörü bir anda felç oldu! Devletler ekonomilerini ayakta tutabilmek için devasa destek paketlerini açıkladılar.
Tabi bu süreçte dijitalleşme hızlandı ve iş yapma biçimlerinde değişiklikler oldu. Bu da işsizliği beraberinde getirdi... İşletmeler kapanma riski yaşadı ve ekonomik belirsizlik her yeri sardı!
Pandemi bizlere kriz yönetiminin ne kadar önemli olduğunu gösterdi. Dünya ekonomisinin dayanıklılığını test eden koca bir sınavdı...