Ekonomi haberlerini ve dünya siyaseti takip ediyorsanız özellikle son dönemde Amerika’nın “bütçe açığı” kavramını sık sık kullandığını fark etmişsinizdir. Başkanlık seçimleri sonrası gündeme gelen bütçe açığı, Amerika Birleşik Devletleri’nin ekonomi politikalarını zorluyor ve devletin yeni sistemler geliştirmesini gerektiriyor. Bu yazımızda Finans Uzmanı Dr. Hakan Özerol’un açıklamalarına dayanarak bütçe açığı kavramını ve Amerika’nın neden bu kadar bütçe açığı verdiğini masaya yatırıyoruz!
Devlet ekonomilerinin sık sık bahsettiği “bütçe açığı” aslında her ev ekonomisinde mevcut olan bir durumu yansıtır ve en temel haliyle gelirlerin giderleri karşılamaması anlamına gelir. Dolayısıyla aylık, dönemlik veya yıllık olarak haneye giren gelirin giderlerin altında kalması ile eşdeğer bir kavramdır.
Herkesin evinde yaşadığı bu temel ekonomik denklem bozulması dalga dalga büyütülerek önce şirketlere ve en sonunda devlet ekonomisine uyarlanabilir. Ev ekonomisi için bütçe açığı; maaşın, faturaların ve diğer harcamaların altında kalması durumudur. Söz konusu şirketler olduğunda şirket kazancının, şirket masraflarından düşük olması anlamına gelir. Devlet ekonomisinde ise devlet borçlarının ve harcamalarının, vergi ile elde edilen gelirlerden fazla olması durumlarını tanımlar. Sonuç olarak, ulusal borçlanma ve gelir dengeleri üzerinde bütçe açığının fazla etkisi vardır.
Amerika Birleşik Devletleri’nin dünyanın en büyük ekonomilerinden olması onu bütçe açığı riskinden korumak için yeterli değildir. Çünkü hükümetler, genellikle ekonomik durgunluk ve yavaş büyüme dönemlerinde bu risklerle karşı karşıya kalırlar. Politik dengesizliğin yol açtığı başkanlık seçimi döneminden sonra Amerika’nın da bütçe açığı yaşaması genel olarak bu güvensiz ortamdan kaynaklanıyor. Hükümetin para kaybettiği dönemde aşırı veya sorumsuz kamu harcamaları yapılır, düşük vergi oranları takip edilir ve çalışan gelirleri düşerse bütçe açığı da kaçınılmaz olur. Ancak hükümetlerin toplam talebi artırmak ve istihdamı sağlamak için deneyebileceği yöntemler vardır.
Bütçe açığını evde, iş yerlerinde ve devlet ekonomisinde kapatmak için uygulanacak yöntemler farklıdır. Evde, ana gelir kaynağı sabit bir maaş olduğundan mevcut bütçe açığı, maaş artırımı ile kapanmaz. Bunun yerine giderleri kısma yoluna başvurulur. Şirketler, bütçe açığını kapatırken gelirleri artırarak kazancı giderlerin üzerine çıkarmayı hedefler. Hükümetlerde de benzer bir matematik geçerlidir ve her iki yöntem bir arada veya ayrı ayrı kullanılabilir. Bu noktada vergileri artırmak en kolay çözümdür çünkü hükümet gelirlerini doğrudan olumlu yönde etkiler. Ancak Amerika, seçimlerden sonra karşılaştığı bütçe açığını kapatmak için vergi artırımına gitmeyeceğini açıkladı. Bu nedenle hükümetin söz konusu ekonomik çıkmazı sonlandırmak için elindeki tek seçenek giderleri kısma stratejisine dönüştü.
Elon Musk gibi dünyanın en zengin insanlarından birinin elinde testereyle dolaşması da gider kısma stratejisini vurguluyor. Devletin gelirlerini artırmadığı durumda giderleri kısmak için altyapı, eğitim, sağlık, güvenlik gibi kalemlerdeki yatırımları tekrar gözden geçirmesi gerekiyor. Seçim sonrası vergi politikaları değişen ABD de büyüyen bütçe açığını kapatmak için bazı projeleri durdurma, personel azaltma ve bütçe kesintileri yapma gibi kararlar aldı. Bu kararların etkilerini tartmak için öncelikle belirli bir süre uygulanmasını gözlemek gerekiyor.
Hatta bütçe açığı her zaman kötü olmak zorunda da değildir. Çünkü makul seviyedeki bütçe açığı tolere edilebilir ve ülke büyümesini olumsuz etkilemeyebilir. Devletler açığı kapatmak için vergi oranlarını düzenleme, harcamaları gözden geçirme, borçlanma araçları kullanma gibi yöntemler tercih edebilir. Devletlerin de vatandaşlar gibi bazı dönemlerde kemer sıkması genellikle sistemi dengelemek için yeterlidir. Ancak bütçe açığının sürekli büyümesi, enflasyonu artırarak ekonomik istikrarsızlık yaratabilir ve bu durumda ekonomik güven üzerinde ciddi baskı oluşturabilir.