Ekonomi haberlerinde karşınıza çıkan Kapasite Kullanım Oranı (KKO) teriminden tam olarak ne anlamanız gerektiğini bilmiyor ve bu durumu çok önemsemiyor musunuz? Aslında biraz önemsemeniz gerekebilir...
Çünkü devlet ekonomileri için kullanılan bu terim, ülkedeki para politikalarını yakından etkiler ve faiz, döviz kuru, büyüme gibi göstergelerle doğrudan bağlantılıdır. Gelin kapasite kullanım oranı hakkında bilinmesi gerekenleri Finans uzmanı Dr. Hakan Özerol ile birlikte inceleyelim.
Kapasite kullanım oranı, esasınsa sanayilerin mevcut üretim kapasitesini hesaplamak için kullanılan bir ölçüttür. Üretim tesislerinin ve fabrikaların %100'lük kapasitenin ne kadarına ulaştığını belirleyerek sonucun düşük veya yüksek olmasına bağlı çözümler üretilmesini sağlar.
Aynı kavram, hem global hem yerel ekonomideki üretim kapasitesini hesaplamak içnde kullanılır. Büyüme rakamlarının en önemli göstergelerinden olan kapasite kullanım oranı, ekonominin temeli sayılan sanayideki çarkların nasıl döndüğünü anlamaya yardımcıdır. Böylece ekonomik gidişatı ve büyüme veya küçülme hızını hesaplayarak hızlı aksiyon almayı kolaylaştırır.
Kapasite kullanım oranı, ekonomik büyümenin en erken habercisidir. Çünkü GSYH, yani büyüme artışı genellikle gecikmeli hesaplanır ve önceki dönemin verilerini yansıtır. Buradaki en büyük sorun, bireysel yatırımcı olarak bizlere geçmiş dönem verilerinin pek önemli gelmemesidir.
Ekonomik büyüme ile bağlantılı olan kapasite kullanım oranı ise gelecekte büyümenin ne yönde olacağını öngörmeye yardımcıdır. Ülke ekonomilerinin önemli kısmını sanayi oluşturduğundan, sanayideki mevcut kapasite kullanımını öğrenmek büyüme hızını hesaplamayı kolaylaştırır. Böylece yatırımları daha doğru şekilledirmeye katkı sağlar.
Kapasite kullanım oranı, ekonomideki gecikmeli verilere gereksinim duymadan büyüme oranını tahmin etmeyi sağlar.
Kapasite kullanımının yüksek olması; sanayideki aşırı talebe ve üretim baskısına işaret eder. Yani büyüme oranının artacağını ve ekonominin sıcaklaştığını ifade eder. Fakat aşırı yüksek seviyelerdeki kullanım oranı beraberinde enflasyon riski de getirebilir.
Kapasite kullanımının düşük olması; istenen ekonomik canlılığın yakalanmadığını gösterir ve piyasadaki durgunluğa işaret eder. Bu durumda faizlerin pahalı, döviz kurunun yüksek olması beklenebilir.
Kapasite kullanım oranının en ideal oranı, sanılanın aksine %100 değildir. Çünkü patronlar maksimum kapasitede çalışmak istese de bu durum ülke geneline yayıldığında hem imkansızdır hem de sürdürülebilir değildir. Ayrıca aşırı yüksek kapasite de kendi riskleriyle birlikte gelir. Devletler, aşırı ve karşılanamayan talebi düşürme karşısında aksiyon alma, yani piyasayı soğutma yoluna gidebilir.
En ideal kullanım oranı ortalama %80 seviyeleridir. Bu oran, uzun vadeli ve sağlıklı büyüme olacağını gösterir. Çünkü piyasadaki talep ne karşılanamayacak kadar fazla, ne de çarkı döndürmeyecek kadar düşüktür. Özetle, makul seviyede seyrediyordur ve sürdürülebilir büyüme hamleleri yapmaya uygun ortam sunar. Bu seviyenin biraz üstü ve altı da benzer aralığa dahil edilebilir ancak kabaca %60'ların altı aşırı düşük, %90'ların üstü ise aşırı yüksek kabul edilir.
Kapasite kullanım oranı, ülkedeki üretim hızını ve potansiyelini göstermekten çok daha fazlasını yapar. Çünkü para politikasını doğrudan etkiler. Örneğin;
Düşük kullanım oranı, ekonominin yavaşladığını gösterir. Bu durumda Merkez Bankası, piyasaları hareketlendirmek için faiz indirimi ve kolay kredi ödeme seçenekleri sunabilir. Bu da gevşek para politikasına işarettir.
Yüksek kullanım oranı ise, piyasada aşırı talep olduğunu gösterir. Yüksek talep baskısını düşürmek için para politikaları sıkılaştırılabilir. Bu durumda Merkez bankası kredi ödemelerini zorlaştırabilir, faizleri artırabilir ve para maliyetini yükseltebilir.
Her iki durumda, bireysel yatırım kararlarını yakından etkiler ve gelecek dönemi öngörerek hızlı hamle yapmaya yardımcı olur. Günlük hayatınızdaki döviz fiyatlarından faiz ortalamalarına kadar birçok şeyi değerlendirmek için bu oranı daha yakından takip etmek isteyebilirsiniz.