Hükümetten Döviz İçin Yeni Adım: Dövize Çevrilebilir Mevduat Sistemi Nedir, Kimler Yararlanabilir?

21.12.2021 - 11:23

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan dün kabine toplantısından sonra kamu bankalarının uygulayacağı yeni bir mevduat sisteminden bahsetti. Erdoğan’ın açıkladığı 'dövize endeksli mevduat', ayrıntıları tam olarak netleşmeden dolar kurunda bu gece tarihi düşüşe neden oldu. Merkez Bankası’nın faiz indirimiyle rekor üstüne rekor kıran döviz kurları Erdoğan’ın dövize çevrilebilir mevduat açıklamasından sonra bu gece sert bir düşüş ve dalgalanma yaşadı. Peki Cumhurbaşkanı’nın açıklamasında yer alan dövize çevrilebilir mevduat nedir? Dövize endeksli mevduat nedir? Dövize çevrilebilir mevduat hangi dönemde kullanıldı? İşte döviz üzerinde tek bir açıklama sonrasında hızlı bir düşüş yaşanmasına neden olan dövize çevrilebilir mevduatı 9 madde altında topladık. İşte detaylar…

Bugün en çok merak edile konular arasında yer alan konulardan biri Erdoğan’ın dün kabine toplantısı sonrasında açıkladığı 'dövize endeksli mevduat' oldu. Cumhurbaşkanı’nın konuşması üzerine dövizde dün gece tarihi bir düşüş yaşandı. Cumhurbaşkanı Erdoğan, Kabine toplantısı sonrasında yeni yatırım ürünlerini açıklamasının üzerine tam netleşmeyen dövize çevrilebilir mevduat, bazı uzmanlara göre geçmişte uygulananla benzerlik gösterdiğini söylüyor. Erdoğan’ın açıklamasına göre bu sistem döviz kurlarındaki yükselişin ve dolarizasyonun yani yerli paradan dolara kaçışın önüne geçmek için hazırlanan yeni alternatif yatırım ürünlerinin kullanılmasıyla ifade edilecek. Dövize Çevrilebilir Mevduat (DÇM) sistemi verilen bu sistem ile tasarrufu vadeli Türk Lirası hesabında olan vatandaşların kur farkından oluşan zararları Hazine tarafından tanzim edilecek. Peki Cumhurbaşkanı’nın açıklamasında yer alan dövize çevrilebilir mevduat nedir? Dövize endeksli mevduat nedir? Dövize çevrilebilir mevduat hangi dönemde kullanıldı? Bu sistem yerli paranın değerini artırmada etkili olacağı düşünülen dövize çevrilebilir mevduatı 9 madde altında açıkladık. İşte tüm detaylar…

1) Dövize Çevrilebilir Mevduat Nedir?

Tasarrufu vadeli Türk Lirası’nda olan bir kişi vadesinin sonunda banka ile anlaştığı faizi alıyor. Örneğin bu faizin yüzde 18 olduğunu varsayalım. Fakat kişi parasını vadeli hesap açtırdığı gün dolara yatırsaydı vadenin bittiği tarihte getirisi yüzde 50 olacaktı. İşte aradaki bu yüzde 32’lik farkı devlet vatandaşa ödeyecek.

Döviz mevduat sahiplerine ya da döviz almak yerine parasını TL mevduat yapanlara, banka faizinin TL mevduat faiz oranından oluşacak getirisinin kur farkı altında kalması halinde bu farkın ödeneceği bir model sunuldu. Kur farkı yani dövizin TL karşısında değerlenmesi halinde faiz üzerinde bir getiri farkı oluşursa bu fark devlet tarafından mevduat sahiplerine ödenecek.

Tüm ekonomistler bu sistemi tartışırken, akıllara 60'ların sonundan 70'lerin sonuna kadar olan Döviz Çevrilebilir Mevduat hesapları geldi.

Sistem açıklandıktan sonra dövizde yüzde 30’a yaklaşan düşüşler görüldü. Dolar/TL 12 seviyelerine kadar gerilerken Euro/TL 15 seviyesini gördü. Dün geceden bu yana DÇM ile ilgili olarak pek çok şey yazıldı çizildi. Şimdi eldeki bilgileri özetliyoruz. DÇM’nin uygulanması hakkında geniş bir açıklama bekleniyor.

2) Sistemden Kimler Faydalanabiliyor?

Sistemden banka hesabında vadeli mevduat tasarrufu olan gerçek kişiler faydalanabilecek. Bu mevduat yabancı para cinsinden de olabilir.

3) Dövize Çevrilebilir Mevduat (DÇM) Hangi Bankalarda Olacak?

Türkiye Bankalar Birliği Yönetim Kurulu Başkanı Alpaslan Çakar’ın verdiği bilgilere göre; kamu bankaları sisteme dahil, özel bankalar da ürünleri yavaş yavaş devreye alacak. Çakar, “Bir çok özel banka genel müdürü arkadaşımla konuştum onlar da girecek” değerlendirmesinde bulundu.

4) Vadeli Sonundaki Faiz ile Döviz Arasındaki Fark Nasıl Karşılanacak?

Bu konuda hükümet tarafından daha detaylı bir açıklama beklenirken farkı Hazine’nin karşılayacağı açıklandı. Yani vergi ve bütçe gelirlerinden kur zararı eden vatandaşın zararı tanzim edilecek.

5) Nasıl Bir Kur Farkından Söz Ediliyor?

Dolar/TL dün 18.4 ile tarihi zirvesini görmüştü. Dün akşam saatlerinde kur 12.0 seviyesine kadar geriledikten sonra bu sabah 13.5 civarında işlem görüyor. TL'nin dün en yüksek seviyeden en düşük seviyeye göre değer kazancı %50'yi buldu. Kurda bu sabahki ilk işlemler olan 13.5 seviyesine göre TL'nin kazancı ise yaklaşık %36 seviyesinde. (08:30 itibarıyla)

Yılbaşından beri bakıldığında ise TL'nin dolar karşısında %56'yı aşan kaybı ise dün geceki hareketle birlikte %45'e geriledi. Dolar/TL'de yılbaşından beri yaşanan %144 yükseliş dünkü hareketle %82 civarı yükselişe geriledi.

Dolar/TL dün 18.4 ile tarihi zirvesini görmüştü. Dün akşam saatlerinde kur 12.0 seviyesine kadar geriledikten sonra bu sabah 13.5 civarında işlem görüyor. TL'nin dün en yüksek seviyeden en düşük seviyeye göre değer kazancı %50'yi buldu. Kurda bu sabahki ilk işlemler olan 13.5 seviyesine göre TL'nin kazancı ise yaklaşık %36 seviyesinde. (08:30 itibarıyla)

6) Dövize Çevrilebilir Mevduat ile Ne Amaçlanıyor?

Dövize Çevrilebilir Mevduat ile hem mevcut zarar eden vatandaşın zararının tanzim edilmesi hem de dövize oluşabilecek yeni kaymaların engellenmesi hedefleniyor. Şu an Türkiye’de gerçek kişilerin mevduatlarının yüzde 64’ü döviz yüzde 36’sı TL’de. Milli para yerine oluşan bu dengesiz durumun giderilmesi de hedefleniyor. Ayrıca dövize olan talebin de azalacağı düşünülerek kurlardaki aşırı hareketin dengelenmesi umuluyor.

7) Türkiye’de Vatandaş Parasını Ne Kadar Vadede Bozduruyor?

Türkiye Bankalar Birliği Başkanı Çakar’ın verdiği bilgilere göre Türkiye’de ortalama Türk Lirası vade bozdurma vakti 55 gün.

8) Türkiye’de Vadeli Hesaplarda Kaç Para Var?

Bankacılık Denetleme ve Düzenleme Kurumu’nun verilerine göre Türkiye’de gerçek kişilerin vadeli hesaplarında 866 milyar TL bulunuyor. Vadeli hesaplarda bulunan dövizin TL karşılığı ise 1.2 trilyon TL. Vadeli hesaplarda döviz ve TL olarak 2.1 trilyon TL vadeli hesaplarda bulunuyor. Devlet bu hesaplardaki paraların olası kur zararlarını tanzim edecek.

Uzmanlardan Dövize Çevrilebilir Mevduat Açıklaması

Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati gece saatlerinde Twitter hesabından yaptığı açıklamada, “Sayın Cumhurbaşkanımız’ın açıkladığı muhteşem ekonomik manifesto ile dün olduğundan çok daha kararlı bir şekilde yolumuza devam ediyoruz. Kimsenin şüphesi olmasın. Yatırım, üretim, istihdam ve ihracat odaklı Türkiye Ekonomi Modeli ile kazanan taraf Türkiye ekonomisi olacaktır” değerlendirmesinde bulundu.

Bilkent Üniversitesi Ekonomi Bölüm Başkanı Refet Gürkaynak, 'Yapılan fiilen fiziki bir faiz artışı ama bunu enterasan bir şekilde yapıp nihayetinde o faizi ödemek zorunda kalınmayabileceği bir yapı var. Tehlikeli sonuçları olabilir' dedi ve ekledi:

'Enflasyon ve döviz yükselecek ben bundan fayda sağlayacağım diyen insanlara aradaki fark size ödenecek dendi. Kurun iki misline çıkmasını bekliyorsanız ki geçtiğimiz dönemde çıktı... Eğer bunun yeniden olmasını bekliyorsanız o zaman TL mevduatın getirisi de sizin için %100... faiz artışı yapıldığı dediğim bu.'

Sabancı Üniversitesi Finans Kürsüsü Başkanı Profesör Özgür Demirtaş kararı ekstra bir faiz artışı olarak nitelerken, “Aslında Dolar/TL artışı oranında ekstra bir faiz artışıdır bu. Yani örtülü bir mevduat faizi gibi… Dolar/TL’deki düşüşün nedeni de bu faiz artışı… ikinci bir konu da bu ekstra faizin nereden ödeneceği? O da yeni para basarak ödenecek ise ekstra enflasyon anlamına gelebilir. 1970’lerde benzerlerinin yapılmış bir şey olduğunu biliyorum. Türkiye için Hayırlı olsun' ifadelerini kullandı.

T24 yazarı Uğur Gürses ise bugünkü yazısında yeni finans ürününü şu ifadelerle değerlendirdi: Bankalardaki vadesiz TL mevduatı 480 milyar, vadeli TL mevduatı da 1.4 trilyon. Toplam 1.9 trilyon TL ediyor. Bu mevduat sahiplerine de 'gel gel' yapılmış oldu. Diyelim ki sadece yüzde 20'si dövize endeksli mevduata geçti. 380 milyar ana para eder. Bunun üzerinde de yıllık yüzde 10'luk bir kur farkı olsa 38 milyar TL'nin bütçeden ödeneceği anlamına geliyor. Dövize endeksli hesaba geçenlerin oranı arttıkça bu fatura büyüyecektir.

Kaynaklar: BDDK, Habertürk, T24, Reuters, Haber Global