Dosyayı Açıyoruz: İki Dirhem Bir Çekirdek Deyiminin Hepsi Aynı Ağırlıkta Çıkan Keçiboynuzu Tohumlarına Dayandığı Doğru mu?
İki dirhem bir çekirdek deyimini bilirsiniz. Şık görünen, iyi ve ölçülü giyinen insanlar için bu deyimi kullanırız. Ama Osmanlı döneminde ölçü birimi olarak kullanılan dirhemle çekirdeğin iyi giyimli kişileri anlatmak için kullanılması da ayrı bir garip.
Şimdi gelelim olayların kökenine…
Osmanlı’da "okka" bir ölçü birimi olarak kullanılmaktaydı. Bugünkü ölçülerle bu yaklaşık 1283 gram yapıyor. Okkanın da 400’de birine de dirhem deniyor. Dirhemin kullanım yeri ise daha hassas teraziler.
Sarraflar dirhemden daha hassas ölçümler için de bir ölçü kullanıyorlardı buna da çekirdek deniyordu. Çekirdek de yaklaşık 3 gr'a karşılık geliyordu. Osmanlı altını bu hesaplara göre iki dirhem bir çekirdeğe denk gelmekteydi.
Yani bu durumda giyinişine özen gösteren, süslenen kişilere “iki dirhem bir çekirdek” denilerek aslında “altın gibi” giyinmişsin imasında bulunuyor.
Bu arada iki dirhem bir çekirdekle ilgili sosyal medyada dolaşan şöyle bir söylenti de var.👇
Bu keçiboynuzu meselesinin aslı astarı nedir peki? Deyimin kökeni gerçekten bu iddiaya mı dayanıyor? Gelin, ona da bir bakalım.
Buradaki bilgiden yola çıkarak keçiboynuzunun çekirdeklerinin her zaman aynı ağırlıkta olduğu, iki dirhemlik altının 1 çekirdek fazla tartılarak satıcının itibarına gönderme yapıldığı bilgisini cebimize atalım.
Altın ticaretinde kullanılan keçiboynuzu çekirdekleri, diğer adıyla harnup tohumlarının hepsinin farklı büyüklükte olmalarına rağmen aynı ağırlıkta olduğu söylenmiş.
16 adet çekirdek de 1 dirheme karşılık geliyor. Arapçası “carrat” olan ve kuyumculuktan da bildiğimiz “karat” sözcüğünün gelişi buradan.
Buradaki 16 keçiboynuzu çekirdeğinin 1 dirhem olarak adlandırılma kısmı doğru. Lakin yanlış olan keçiboynuzu tohumlarının tür ve çeşit fark etmeksizin aynı ağırlıkta olmaları ve altın işiyle uğraşan tacirlerin bonkörlüğüne ithafen bu sözün söylenmesi.
Bununla ilgili doğrulama platformu Malumatfuruş’ta şöyle bir bilgi geçilmiş, onu da sizinle paylaşalım.
Ülkemizde halk arasında “harnup, harup, boynuz, buynuz, keçibuynuzu ve yaban balı” gibi isimlerle de tanınan keçiboynuzu çekirdekleri geçmişte gelişmiş tartı sistemlerinin yokluğunda sikke, ecza ve kıymetli taşların ölçümünde ağırlık standardı olarak kullanılmaktaydı.
(Keçiboynuzu çekirdeğinin dört tanesinin bir dirhem ettiği, bunun da 3 gram ağırlığa denk geldiği iddia edilmektedir. Ancak, drahmi kelimesinden Farsça’ya, daha sonra oradan Arapça’ya dirhem olarak geçen ağırlık biriminin standart bir kerat karşılığının bulunmadığı, kullanıldığı bölge ve zamana göre ölçüsünün değiştiği, geleneksel İslâm kaynakları şer‘î dirhemi 14 kırat olarak naklederken farklı bölgelerde dirhemin çeşitlerinin 20, 10 ya da 12 kırat olarak aktarıldığı bilinmektedir).
Oxford Sözlüğü’nde ilk kez 1555 yılında gözlemlenen, 200 mg. ağırlığa eşit bir kütle birimi olan karat kelimesinin kökeni keçiboynuzunun Latincesi “caretonia”ya dayanmaktadır.
Literatürde keçiboynuzunun ağırlık ölçüsü olarak seçilmesinin sebebinin değişmeyen ağırlığa sahip olması nedeniyle yeknesak ölçü olarak belirlenmesi değil, Afrika Boynuzu ve Arabistan’da yaygın olarak bulunması ve kullanışlı boyutunun olabileceği öne sürülmekte. Ancak sosyal medyada aktarıldığı gibi keçiboynuzu çekirdeğinin değişmez bir ağırlık ölçüsü olmasıyla alakası yok.
İşin tacirlerin bonkörlüğüne dayandığı kısmına gelirsek…
İşte o kısmı tam olarak doğrulayan bilgiler mevcut değil. Net olarak söylenebilecek tek şey, yukarıda da belirttiğimiz gibi güzel giyimli insanlara yapılan zarif bir iltifat olduğu yönünde. Yani siz güzel giyinmişseniz, bir nevi 'altın' gibisiniz yakıştırması yapılıyor bu sözle birlikte.
Siz ne dersiniz, var mıdır bu sözün bonkör tacirlerle bir bağı?
Popüler İçerikler
