Dolar bir süredir belli bir bölgede takıldı kaldı.
Son 4,5 ayda dolardaki hareketler başımızı döndürdü. Dolar 2021 yılının son aylarında hızlı bir yükselişle 8,40'lardan 18.40 seviyesine kadar yükseldi.
Eylül ayı başından başlayan yükselişle akaryakıt, gıda, teknoloji ya da aklımıza gelen her alanda dolardaki yükselişin fiyatlara yansımasını izledik.
Bu grafik dolar/TL'nin son 6 aydaki durumunu gösteriyor.
Peki 20 Aralık'ta 18.40 seviyesini gören dolar/TL son 20 günün yarısında 13,50 etrafında hareket etti.
18.40'a çıkarken yaşanan yükseliş 5 liralık bu düşüşte neden fiyatlara yansımıyor?
Hatta fiyatlarda yükseliş devam ediyor. Bu nasıl oluyor?
Son dönemde ekonomide Heterodoks ekonomi politikaları uygulamaya geçtik bildiğiniz üzere. bu da alışılmışın dışına çıkmak olarak algılansa da Ortodoks politikaların tam karşıtı gibi algılandı. Aslında Heterodoks yaklaşımın da kendi içinde teorileri var. Yeni Keynesyen yaklaşım da bunlardan biri.
Bu yaklaşıma göre ücret ve fiyatlarda yapışkanlık teorisi var. Derin derin akademik makale anlatmayacağız. Kısaca bu şu demek, ücret ve fiyatlardaki revizeler belli bir gecikme ile oluşacak.
Fiyat artışları neticesinde ücret artışları meydana gelecek. Ancak bu artışlar, para arzının fiyatlar genel düzeyi üzerindeki etkisini tam olarak ortadan kaldırmaya eşit bir düzeyde olmayacak.
ANKA Haber Ajansı’na 20 Aralık'tan birkaç gün sonra konuşan TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası Başkanı Baki Remzi Suiçmez, “Doların düşüşü, gıda fiyatlarına neden yansımıyor?” sorusuna şöyle yanıt verdi:
“Son iki günde dövizdeki düşüşlerin; mazota, gübreye, tohuma, yeme doğrudan yansımaması halinde üretim maliyetlerinin düşmemesi, çiftçinin bir yandan üretim yapmakta zorlanması, bir yandan yüksek maliyetli yapılan üretimin, raflara tüketicilere daha pahalı gıda fiyatları olarak yansıması gıda enflasyonunun devam etmesi sonucunu doğuracaktır”
Ekonomist Gazeteci Alaattin Aktaş da bu konuya şu şekilde değiniyor:
“Kur gerekçesi ortadan kalktı ama fiyatlar bir türlü aşağı gelmiyor, bu iş aleminin de gözü bir türlü doymuyor ki” demek biraz işin kolaycılığına kaçmak değil mi?
Sanki ortada şöyle bir tablo var da:
“Talep inanılmaz canlı, etiketi ne yaparsan yap her şey kapış kapış gidiyor, fırsattan istifade etmek isteyenler de zam üstüne zam yapıyor!'
Türkiye’nin tablosu, ekonominin şu anki gerçeği bu mu yani!
Zehri atmak kolay değil
Önce bu gerçeği kabul etmek gerek. Döviz kuru, fiyat oluşumundaki etkenlerden yalnızca biri. Faiz oranı var, hammadde fiyatları var, uluslararası düzeydeki emtia fiyatları var...
Ama bugün yalnızca döviz cephesinden bakacak ve kur hareketi ile de Yİ-ÜFE’deki değişimi karşılaştıracağız.
Dipnot: TÜİK verilerine göre, 2021 yılında Yurt içi üretici fiyat endeksi (Yİ-ÜFE) yıllık %79,89 arttı
Ekonomist Oğuz Demir de bu durumu yılın son günlerinde yani dolar/TL'nin hızlı düştüğü günlerde Gazete Duvar'da anlatırken, fiyatlardaki yükselmelerin öncelikli maliyetlere yansıyarak sonrasında fiyatlara yansıdığını belirtiyor.
Kısaca dolar yükselirken dış girdilerin maliyeti artıyor ama yerli girdilerin fiyatları döngü sonunda artıyor.
'Fiyatlar yukarı çıkarken hissettiğimiz kadar hızlı çıkmadı' diyen Demir, en hızlı değişimin direkt ithal mallarda olduğunu hatırlatıyor. Fiyat değişimlerinde Apple örneğini veriyor. ÖTV uygulanması dolayısıyla akaryakıtta ise değişimin olmadığını belirtiyor. Dolardaki yükselişin bundan kısa bir süre önce gerçekleşmesi dolayısıyla fiyatlara kademeli yansımanın da devam ettiğimi belirtiyor. Fiyatların bu durumda ise düşmek yerine sakin kalacağına dikkat çekiyor. Oynaklıkların da yeni olduğunu bu kadar sürede piyasadaki sakinleşmenin hemen olmayacağını belirtiyor. Oğuz Demir, “Ekonominin normalleşmesi” için zamana ihtiyaç olduğunu söyledi.
Zam için hiç zamana ihtiyaç olmadı gün gün saat saat zam basıldı inmek için niye zaman? Bu zaman iyiye hizmet etse keşke