Ebru sanatı, doğu ülkelerine özgü bir süsleme sanatıdır. Kaynaklara göre nerede ortaya çıktığı değişse de doğu ülkelerine özgü olduğu bilinen bir gerçektir. Batıda bu sanata 'Türk kağıdı' da denmektedir. Özel malzemeler ile yapılan ebru sanatı, birçok çeşide de sahiptir. 27 Kasım 2014'te sanat UNESCO tarafından somut olmayan kültürel miras olarak tanımlanmış.
Bu içeriğimizde ebru sanatı hakkında merak ettiğiniz tüm bilgilere ulaşabilirsiniz.
İşte ebru sanatının merak edilenleri:
Ebru, kitreyle yoğunlaştırılmış su üstünde, özel hazırlanmış boyalarla yapılan desenlerin kağıda geçirilmesiyle yapılan bir sanattır. Resimden farklı olarak boyaları ve fırçaları kendine özgüdür.
Sanatın, ne zaman ve hangi ülkede ortaya çıktığı tam olarak bilinmemektedir. Yalnızca doğu ülkelerine özgü olduğu düşünülmektedir. Bazı İran kaynaklarına göre Hindistan kökenli olduğu yazılıdır. Bazı kaynaklar ise Türkistan'daki Buhara kentinde doğup İran yoluyla Osmanlılara geçtiğini söyler.
Batıda ebru, Türk kağıdı ya da mermer kağıdı olarak adlandırılır. Geven otunun özsuyundan elde edilen kitre veya kerajin ile suyun kıvamı arttırılır. Daha sonra içine öd katılır ve boyaların suyun dibine çökmesi engellenir. Boyalar su yüzeyine serpildikten sonra olduğu gibi veya biz adı verilen metal uçlu bir aletle şekil verilerek elde edilen şekiller kağıda geçirilir.
Kökeni 9. ve 10. yüzyıllara dayandığı düşünülen ebru sanatının en eski örneği 16. yüzyıla aittir. Osmanlı döneminde başlı başına bir sanat olan ebru, 20. yüzyıl başlarına gelindiğinde unutulma noktasına geldi. Tekrar hayat kazanması ve sanata çiçekli ebruyu geliştiren kişi Necmeddin Okyay'dır.
27 Kasım 2014'te sanat UNESCO tarafından somut olmayan kültürel miras olarak tanımlanmış.
Ebru sanatını uygulamak için birçok malzeme gereklidir. Bunlardan birkaçı şu şekilde:
Kağıt: Emici özelliği fazla ve mat olmalı. Genelde birinci hamur kağıt tercih edilir.
Su: Kitre, deniz kadayıfı, boy tohumu veya sahlep gibi suyun yoğunluğunu sağlayacak doğal maddeler ile karıştırılır. Tercihen saf su kullanılır.
Boya: Günümüzde ezilmeye hazır halde ya da ezilmiş toz boyalar tercih edilir.
Öd: Genelde büyükbaş hayvanlardan elde edilir. Günümüzde resim malzemesi satılan yerlerde rafine öd yer alır.
Kitre: Herhangi bir suyla ebru yapılması mümkün olmadığı için kitre kullanılır. Suyun belli bir yoğunlukta olması için suya karıştırılan kitre boyanın çökmesini engeller.
Deniz Kadayıfı: Kitrenin hazır hale gelmesi için 5-6 gün gerekir. Hazır toz halde satılan deniz kadayıfı, belli bir miktarda toza karıştırılır ve bir süre sonra kullanıma hazır hale gelir.
At Kılı ve Gül Dalı: At kılı fırça kılları için; gül dalı ise sap için tercih edilir. Günümüzde ebru için özel fırçalar da bulunur.
Bu malzemeler dışında ebru için özel bir tekne ve daha pek çok malzeme gerekir.
Ebrunun desenlerine göre birçok çeşidi bulunur. Bu türlerden bazıları şu şekildedir:
Battal ebru: Tüm ebru çeşitlerinin temelini oluşturur. İki veya üç renk boya fırçayla damlalar halinde su yüzeyine serpilir ve daha sonra hiç müdahale bulunmadan kağıda geçirilir.
Gelgit Ebru: Biz yardımıyla tekne yüzeyinde eşit aralıklı, teknenin kenarlarına paralel zıt yönde çizgiler tasarlanır.
Bülbül Yuvası: Helezonik yuvarlaklar oluşturacak biçimlerin tekne yüzeyinde eşit büyüklüklerle sıralanmasıyla tasarlanır.
Şal Ebrusu: Uçları kıvrımlı s harfine benzer kıvrımlı şekiller tasarlanır.
Taraklı Ebru: Ebru tarağı adı verilen bir araçla gelgit ebru üzerinde oluşturulur.
Hatip Ebrusu: Pastel renkli bir şal ya da taraklı ebru zemin üzerine çiçek, çarkıfelek ya da yıldız benzeri şekiller oluşturulur.
Çiçek Ebrusu: Pastel renkli bir şal ya da taraklı ebru zemin üzerine çiçek figürleri yapılır.
Çağdaş dönemde klasik ebru tekniklerinden yola çıkarak yeni ebru teknikleri geliştirilmiştir. Günümüzde ebru yorumları yapan sanatçılardan bazıları şunlardır:
Hikmet Barutçugil
Timuçin Tanarslan
Fuat Başar
Nedim Sönmez
Sevim Sağdıç,
Nusret Hepgül
Ahmet Çoktan
Feridun Özgören
T. Alparslan Babaoğlu
Ebru sanatı yapımı oldukça zor bir sanattır. Yapımın aşamaları şu şekildedir:
Öncelikle kitreli su hazırlanır. 100 ölçek su içine bir ölçek kitre eklenir. En az bir gece bekletilir.
Kitreli su, alın bir bez torbadan süzülerek asıl ebrunun yapılacağı tekneye dökülür.
Kıvamı çok koyu olursa salep kıvamına gelene kadar su eklenir.
Ezilen boyalardan az bir miktarda bir kaba alınır. Suda fazla yayılması isteniyorsa fazla öd, istenmiyorsa daha az öd eklenir.
Özel olarak yapılmış at kılı fırçasıyla tekne üstündeki kitreli suya, içlerindeki öd derecesine göre damlatılır. Boyalar suda yayılır.
Öd, boyaların birbirine karışmamasını sağlar. Yayılmayı denetim altında tutmak ebrucunun işidir.
Teknede oluşan desenler zamanla kontrolden çıkar. Teknede yapılan hazırlıklar bittiğinde ebru yapılacak kâğıt, teknenin sağından ya da solundan yavaş yavaş suya yatırılır.
Bu esnada su ile kağıt arasında hava kalmaması önemlidir.
Kağıt suya kapatıldıktan 10-15 saniye sonra kâğıt kendi tarafındaki köşelerden tutulur ve yavaşça çekilir. Daha sonra kağıt kurumaya bırakılır.
Kuruyan kağıt, mühre denen iki kollu el presi yardımıyla düzeltilir ve yüzeyi parlatılır.