Doğruluk Payı Analizi: Avrupa'da Terör Kapsamında Vatandaşlıktan Çıkarılma Mümkün mü?

5 Nisan’da avukatlara seslenen Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın yaptığı “terör örgütlerinin yandaşlarını devre dışı bırakmak için vatandaşlıktan çıkartma dahil gereken tüm önlemleri almakta kararlı olmalıyız” açıklamasından sonra, hem muhalefet hem de iktidar kanadından konuyla ilgili çeşitli açıklamalar yapıldı. Adalet Bakanı Bekir Bozdağ, konuyla ilgili gerekli çalışmaların yapılacağını söylerken, HDP’li Altan Tan ise Cumhurbaşkanı’nın açıklamalarının “tribünlere söylenmiş laflar” olduğu yorumunu getirdi. AK Parti Denizli Milletvekili Cahit Özkan ise Avrupa’da da bu tür tedbirler olduğunu iddia etti. 

Doğruluk Payı da Özkan’ın bu açıklamalarından hareketle Avrupa Birliği üyesi ülkelerdeki vatandaşlıktan çıkarma koşullarını, ilgili yasalar ve yapılan araştırmalar ışığında inceledi.

Türkiye’deki yasa sisteme göre, bireyler evlendikten sonra yabancı bir ülke vatandaşı olan eşinin vatandaşlığını alıp, Türkiye vatandaşlığından çıkabiliyorlar. Ya da, eğer çifte vatandaşlığın kabul edilmediği bir ülkenin vatandaşı iseler, Türkiye vatandaşlığını bırakabiliyorlar. Evlenerek vatandaş olmuş kadınlar boşandıklarında ve bu kadınların çocukları yetişkin olduklarında istedikleri takdirde vatandaşlıktan çıkabiliyorlar. Genel bir bakışla, sonradan Türkiye vatandaşı olanların çıkma hakkı bulunuyor. Ancak eğer vatandaşlıktan çıkmak isteyen kişi vatansız kalacak ise, bu hak kullanılamıyor.

Vatandaşlıktan çıkma bir seçenek olduğu kadar bir zorunluluk da olabiliyor. Buna göre, eğer bir kişi yabancı bir devletin hizmetinde, Türkiye’nin çıkarlarına ters görevlerde bulunuyor ve konuyla ilgili ihtar edildiğinde 3 ay içinde kendi isteğiyle bu görevi sonlandırmıyor ise vatandaşlıktan çıkarılabiliyor. Ayrıca, Türkiye ile savaş halinde olan bir devletin her türlü hizmetinde, kendi istekleriyle çalışanlar da vatandaşlıktan çıkarılabiliyor. Son olarak, izin almaksızın yabancı bir devlet hizmetinde gönüllü askerlik yapanlar da vatandaşlıktan çıkarılabiliyorlar. Bu karar da ancak Bakanlar Kurulu kararı ile veriliyor.

Hali hazırdaki mevzuatta terörle ilişki üzerinden vatandaşlıktan çıkarma hükmü bulunmuyor. Türkiye vatandaşlığına dair yasal çerçeve 2009 yılında değiştirilmiş. Türk vatandaşlığı yasası 1964 yılında çıkarılmış, 1981’de kanunun 26.maddesinde yapılan değişiklikle, yasaya, daha sonra 2009 yılında çıkarılacak olan, aşağıdaki hüküm eklenmiştir:

“Yurtdışında bulunup da Türkiye Cumhuriyetinin iç ve dış güvenliği ile kanunun suç saydığı şekilde iktisadi ve mali güvenliği aleyhine faaliyette bulunan veya yurtiçinde bu tür faaliyetlerde bulunup da her ne suretle olursa olsun yurtdışına çıkan ve hakkında Türkiye’de bu nedenle kamu davası açılmasına veya ceza kovuşturmasına veya hükmün infazına olanak bulunmayan ve gelmesi için yapılan duyuruya rağmen üç ay içinde, savaş sıkıyönetim ve olağanüstü hallerde bir ay içinde yurda dönmeyen Türk vatandaşlığını sonradan kazanmış kişiler Bakanlar Kurulu Kararı ile vatandaşlıktan çıkarılabilir. Bu hüküm, Türkiye savaş halinde bulunduğu zaman doğumla Türk vatandaşı olanlar hakkında da uygulanabilir.”

Bu hüküm işletilerek, 12 Eylül askeri darbesi sonrası 14 bin kişinin vatandaşlıktan çıkarıldığı söyleniyor.

Eski İçişleri Bakanı Muammer Güler’in bir soru önergesine verdiği yanıta göre, 2003 ila 2012 yılları arasında Türkiye vatandaşlığından çıkarılan kişi sayısı, çıkarılma sebeplerine göre yukarıdaki tabloda derlenmiştir.

Avrupa Birliği üye ülkelerinde de vatandaşlığı kaybetme veya vatandaşlıktan çıkarılmayı düzenleyen çeşitli yasal düzenlemeler var. Konuyla ilgili yapılan bir araştırmaya göre, ilgili istatistiklerin tutulduğu 20 AB ülkesinde 1985 ila 2013 yılları arasında 130 bin 761 kişi vatandaşlıktan çıkarılmış veya çıkmış. Bu kişilerin %70’inden fazlası kendi istekleriyle vatandaşlığı bırakmış. AB’de terörle ilişkili olma sebebiyle vatandaşlıktan çıkarılan veya vatandaşlığını kaybedenler olup olmadığını anlamak için üye ülkelerin yasal çerçevelerini inceleyeceğiz.

Finlandiya İçişleri Bakanlığı’na bağlı Göç Bölümü’nün Avrupa Komisyonu aracılığıyla diğer AB ülkelerinde terörle ilişkisi olan kişilerin vatandaşlıktan çıkarılmasına ilişkin düzenlemeleri istemesi üzerine hazırlanan bilgi notuna göre, 2014 yılı itibariyle konuyla ilişkin bilgi sunan 22 üye ülkeden 10’unda vatandaşlıktan çıkarmaya dair bir düzenleme bulunmuyor. Bu 10 ülke şöyle: Avusturya, Finlandiya, İtalya, Letonya, Litvanya, Polonya, Portekiz, İspanya ve İsveç.

Detaylı bakacak olursak, yasalarında vatandaşlıktan çıkarma sebepleri arasında açıkça terörist eylemleri belirten ülkeler şöyle: Belçika, Fransa, Hollanda ve İngiltere. Terörle ilişkili olunması sebebiyle vatandaşlıktan çıkarma hükmüne sahip ülkelerin hemen hepsinde bu hüküm, ilgili kişinin vatansız kalması söz konusu olursa uygulanmıyor. Yani doğuştan bu ülkelerin vatandaşı olan ve başka bir vatandaşlığı olmayan kişilerin terörist eylemlerde bulunması, vatandaşlıktan çıkarma için yeterli değil.

Bazı ülkeler ise, spesifik olarak terör eylemlerine değinmeseler de, anayasal düzene karşı eylemlerde bulunan kişileri vatandaşlıktan çıkarmaya dair bilgiler vermişler, bu ülkeler arasında Slovenya, Almanya, Estonya ve Bulgaristan bulunuyor.

Bunlara ek olarak, vatandaşlık kazanırken hileli veya yanıltıcı bilgiler vermek de bazı ülkeler tarafından vatandaşlıktan çıkarılma koşulları arasında sıralanmış. Bu ülkeler ise, Macaristan, Lüksemburg ve Norveç.  Sonuç olarak, AB ülkelerinin çoğunluğunda terör eylemleri vatandaşlıktan çıkarma için sebepler arasında değil, adı geçen bilgi notuna göre de hiçbirinde bu tarz bir düzenleme yapma planı bulunmuyor. Kanada ve ABD’de ‘terör’ kriteri mevcut iken, Avrupa’daki durumun da değişip değişmeyeceğini önümüzdeki süreçte göreceğiz.

Kaynak: Doğruluk Payı

Araştırmada yararlanılan kaynaklar: 

Türk Vatandaşlığının Kaybedilmesi ile İlgili Yasal Çerçeve, Türk Vatandaşlığı Kanunu (1981’deki haliyle), Eski İçişleri Bakanı Muammer Güler’in Soru Önergesine Verdiği Yanıt,AB Ülkeleri Vatandaşlığını Kaybedenlere Dair Veriler, AB Ülkelerinde Vatandaşlığını Kaybedenlere Dair Akademik Araştırma, AB Ülkelerinde Vatandaşlı Kaybetmeye İlişkin Yasal Düzenlemeler