Doğalgaz fiyatlarının arttığı kış ayları sürerken, Türkiye'nin Rusya ve Azerbaycan'la imzaladığı uzun vadeli anlaşmaların da süresi doldu. Azerbaycan'la yeni bir anlaşma imzalandı ancak Rusya'yla henüz uzlaşma sağlanamadı. Bu da bazı doğalgaz çevrim santrallerinin durdurulmasına yol açtı.
Türkiye, doğalgaz ihtiyacının tamamına yakınını ithalatla sağlıyor. İthal edilen doğalgaz, öncelikle iletim hatlarıyla Türkiye'nin dört bir yanındaki konutlara ve işyerlerine ısıtma amaçlı iletiliyor. Bir diğer kullanım alanı da, doğalgaz çevrim santralleri. Bu santrallerde elektriğe çevrilen doğalgaz, Türkiye'nin elektrik ihtiyacının üçte birini karşılamak için kullanılıyor.
Devlete bağlı Elektrik Üretim Anonim Şirketi (EÜAŞ) bünyesinde altı adet doğalgaz çevrim santrali bulunuyor. İstanbul, Tekirdağ, Bursa ve Lüleburgaz'daki bu santrallerin önemli bir bölümünde elektrik üretimi, Rusya'dan gelen doğalgazla sağlanıyor.
Bunun yanı sıra özel sektör de bu doğalgazı satın alıyor. 2020'de hidroelektrik santraller, elektrik üretiminde birinci sıradaydı ancak 2021'de barajlardaki doluluğun ciddi oranda düşmesi, doğalgaz çevrim santrallerine olan ihtiyacı artırdı. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı'nın son verilerine göre Kasım 2021'de Türkiye'de elektrik tüketimi 26 milyar 535 milyon 249 bin kilowatt saat oldu. Bu üretimin yüzde 11,65'i hidroelektrik santrallerinden, yüzde 32,37'si doğalgaz santrallerinden, yüzde 16,35'i ise yerli kömür santrallerinden sağlandı.
Ancak Aralık ayında Rusya'yla yapılan bir anlaşmanın süresinin dolması ve buradan gelen doğalgazın kesilmesi sonucu bazı doğalgaz santrallerinde elektrik üretimi kısıtlandı. Bazılarında fuel oil'le elektrik üretimine geçmesi için çalışma başlatıldı. Geçiş sağlansa bile bu santrallerde üretim kısıtlanıyor.
Evlere verilen doğalgazda kesinti beklenmese de, santrallerde yaşanan sıkıntının elektrik kesintilerine yol açmasından endişe ediliyor.
Türkiye 2020 yılında 48,1 milyar metreküp doğalgaz tüketti. Enerji Piyasası Denetleme Kurumu (EPDK) Doğalgaz Sektör Raporu'na göre, bunu yüzde 33,6 oranında Rusya'dan, yüzde 24 Azerbaycan'dan ve yüzde 11,1 oranında İran'dan uzun vadeli anlaşmalarla boru hattı üzerinden aldı. Herhangi bir uzun vadeli anlaşmaya bağlı kalmaksızın spot piyasadan ithal edilen LNG payı ise yüzde 16,9 oldu.
2021'de Türkiye'nin doğalgaz ihtiyacının 60 milyar metreküp oldu. Uzmanlar, 2022'de bu ihtiyacın 63 milyar metreküpü aşabileceğini belirtiyor.
Hem bu açığın kapatılması, hem de çevresel etkenler ve doğalgaza duyulan ihtiyacın artması, anlaşmaların yenilenmesini daha kritik hale getiriyor.
Enerji Politikaları Uzmanı Necdet Pamir de elektrik üretiminde riskler olduğunu; bu açığın uzun vadeli kontratların yanı sıra spot piyasadan da kapatıldığını ancak bu yıl 'anormal bir fiyat artışı olduğunu' söylüyor:
'Yıllardır talep fazlası vardı spot piyasada. Ama kuraklık ve hidroelektrik santrallerin yeterli enerjiyi üretememesi, çok soğuk bir kış geçirilince doğalgaza yüklenilmesi, fiyatlar düşük olunca yeni yatırımların durmuş olması ve bazı ülkelerin daha az doğalgaz üretmesi sonucu, Avrupa'da geçen sene 1000 metreküpü 100 dolar civarında olan spot piyasa doğalgaz fiyatlarının 1300 dolara kadar yükseldiği görüldü.' dedi.
Türkiye'nin Rusya'yla 1997 ve 1998 tarihli iki adet doğalgaz anlaşması var.1997 tarihli anlaşma kapsamında yıllık 16 milyar metreküp doğalgaz, Mavi Akım üzerinden Türkiye'ye aktarılıyor. Bu anlaşma 2025'e kadar geçerli.bBu yılın sonunda süresi dolan ve Türk Akım'dan iletilen, yeniden anlaşma sağlamaya çalışılan doğalgazın ise 4 milyar metreküpü özel sektör; 4 milyar metreküpü BOTAŞ aracılığıyla aktarılıyordu. Türk Akım'dan gelen doğalgazın önemli bir kısmı, EÜAŞ'a bağlı doğalgaz çevrim elektrik santrallerine iletiliyor. Bu santrallerde üretilen elektrik, 'enterkonnekte' adı verilen sistemle merkeze aktarılıyor, buradan konutlara veriliyor.
Dolayısıyla burada yaşanan bir doğalgaz sıkıntısı, hanelerde elektrik kesintisine yol açabilir. Pamir, Rusya'yla anlaşmazlığın sürdüğünü, özel şirketlerin borçlarını düzenli şekilde ödemediği için GazProm'un rahatsız olduğunu ve anlaşmanın yenilenememesinin sebebinin bu olduğunu söylüyor. Görüşmeler sürerken Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez, 23 Kasım tarihli açıklamasında Rusya ile prensipte anlaşıldığını duyurdu:
'Yakın gelecekte yazılı anlaşmaya dönüşmüş olacak. Öngörümüz, yıl sonuna kadar anlaşmanın tamamlanmış olması. Kontratlarda miktarlar aynı, özel sektör ve BOTAŞ'ın payları da aynı.'
Yılın son günlerine gelinirken henüz bir anlaşma imzalandığına dair açıklama yapılmadı. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı'na, Rusya'yla anlaşma imzalanmaması halinde elektrik üretiminde yaşanacak sıkıntının vatandaşı nasıl etkileyeceği ve varsa çözüm planlarına dair soruları ilettik. Ancak haberin basıldığı tarihe kadar sorularımıza yanıt alamadık.
Pamir, Türkiye'nin elinin bu görüşmelerde zayıf olduğu görüşünde:
'Geçen yılla bu yıl arasındaki 12 milyar metreküplük doğalgaz ihtiyacı açığını kapatmak için mevcut boru hatları yeterli olmayınca, spot piyasaya yöneldiler. Orada da fiyatlar çok pahalı olduğu için Rusya'nın eli Türkiye'ye karşı güçlendi. Rusya'yla Libya, Suriye gibi birçok alanda gerilim yaşanırken Türkiye'nin müzakere masasına getireceği bir kozu da yok. Şu an depolardan düzenli gaz da çekiliyor. Ancak Ocak ayında ciddi bir açık olması ve bunun elektrik üretimine olumsuz yansıması riski yüksek.' diye konuştu.