Uzun bir sessizliğin ardından, kelimelerin dingin limanına demir atarken, zihnimizi meşgul eden o kadim soruyu, insanlık durumumuzun yeni ve ürpertici bir varyasyonunu, 'sınırsız ekran, sorunlu gelecek' olarak özetlenebilecek bu çağsal paradoksu, tüm giriftliği ve varoluşsal sonuçlarıyla birlikte masaya yatırmanın tam vaktidir.
Karşımızdaki tabletinin ekranında parmaklarıyla sanal su biriktirirken, gerçek yağmurun teninde bıraktığı o ilk serinlik hissini kaçıran, akşam yemeğinde masanın üstünü değil de masanın altındaki cihazın mavi ışığıyla aydınlanan yüzüyle, annesinin anlattığı günün hikayesindeki ses tonundaki o minik kırılmayı duymak yerine, kulağında bir oyunun mekanik ve tekrar eden ezgisini taşıyan bir nesildir. Dijital çağın aldatıcı berraklığında, her şeyin görünür olduğu ama hiçbir şeyin gerçekten temas edilemediği bir evrende, bu aşırı uyarılmışlığın narkotik etkisiyle büyüyen çocuklar, hayatın organik, yavaş ve karmaşık dokusundan giderek kopmakta; onun yerine, piksellerden örülü, hızla akan ve sürekli yenilenen bir simülasyona adapte olma mücadelesi vermektedir. Bu adaptasyon, bir tür varoluşsal mülteciliğe dönüşmüş durumda; aidiyet duyulan toprak, gerçek ilişkilerin ve somut tecrübelerin zemini kayıp giderken, yeni ve istikrarsız bir dijital vatandaşlığa geçişin sancılarıyla birlikte, derin bir yabancılaşma ve anlam arayışı kendini dayatmaktadır.
Elbette ki reddetmek mümkün değildir ki bu dijital evren, sınırsız bir bilgi okyanusu, yeni nesil bir okuryazarlığın kapısı ve kendini ifadenin görülmemiş sahnelerini sunar. Peki, sizce asıl soru şu değil midir: Sunduğu imkanlar, talep ettiği bedelin – dikkatin kronik dağınıklığının, anlık haz döngüsünün, derin sosyal bağların aşınmasının – karşısında dengeli bir teraziye oturuyor mu? Yoksa biz, paha biçilmez insani sermayemizi – sabrı, derin dikkati, yüz yüze diyaloğun sihrini – dijital alemin geçici ve sığ sikkeleri için mi takas ediyoruz? Ekranlar artık sadece araç değil, çocukların duygusal gelişiminin birincil mimarları, dünyayı algılama biçimlerinin filtresi haline gelmiştir. Dopamin adı verilen nörokimyasalın kapitalizminin küçük ama sadık tüketicileri olarak, sürekli bir 'sonraki'nin peşinde koşarken, şimdiki anın dingin ve derin sularında yüzme kapasitesini yitiriyorlar. Gerçeklik, yüksek çözünürlüklü, saniyede altmış karelik, sürekli kurgulanan bir simülasyonun soluk, yavaş ve kusurlu bir kopyası gibi algılanıyor; bu da beraberinde, analog dünyaya karşı kronik bir sabırsızlık ve sürekli bir can sıkıntısı hali getiriyor. Belki de ekranlar, modern çağın 'Lotus Yiyenleri'dir; tıpkı Odysseus'un tayfalarını unutkanlığa ve atalete sürükleyen o büyülü bitki gibi, çocuklarımızın hafızasını, iradesini ve gerçek dünyaya dönüş arzusunu kemiren bir ninni sunarlar.
Yaratıcılık, boşlukta, sessizlikte ve bir şeyin olmasını beklerken yeşerir; oysa dijital dünya her anı doldurmayı, her boşluğu bir içerikle patlatmayı vaat eder. Bu, zihnin kendi iç kaynaklarına, hayal gücüne ve içsel diyaloğa yönelmesine izin vermez. Sosyal beceriler söz konusu olduğunda, durum daha da vahimdir: Göz teması kurma, bir ekrana odaklanma konforunun yanında ilkel ve zahmetli bir eylem gibi görünür. Sabır, bir video yüklenme süresinden daha uzun sürdüğü için neredeyse bir erdem olmaktan çıkar. Peki siz, bir çocuğun elinden tableti alıp ona bir tohum verdiğinizde, o tohumun filizlenme sabrına tahammül edebilecek bir dikkat kalıntısı bulabileceğinize inanıyor musunuz? En önemlisi, empati—yani kendini bir başkasının yerine koyabilme, onun duygusal durumunu hissedebilme yetisi—, algoritmaların kişiselleştirdiği, yalnızca kendi yankılarımızı duyduğumuz dijital odalarda, yavaş yavaş aşınır. Ötekinin yüz ifadesindeki ince bir kırışıklığı, ses tonundaki titreşimi okumak, bir emoji veya kısa bir mesajla indirgenemez; bu incelikler, dijital iletişimin hızı ve sığlığı içinde kaybolup gider.
Cevap, naif bir teknoloji karşıtlığı veya totaliter bir dijital detoks dayatması olamaz. Aksine, mesele, teknolojiyle kurduğumuz ilişkiyi radikal, felsefi ve bilinçli bir şekilde yeniden tanımlamaktan geçer. Belki de çözüm, 'ekran süresini kısaltmak'tan ziyade, 'ekran niyetini' dönüştürmektir. Sınır, yalnızca kronometrik bir zaman kısıtlaması değil, niteliksel, estetik ve etik bir seçimin ta kendisi olmalıdır. Beraber, oynadığı oyunun ardındaki kod yapısını kurcalamak, izlediği videonun nasıl bir anlatı diline ve psikolojik manipülasyona sahip olduğunu tartışmak, dijital bir sanat eserini birlikte yorumlamak... Yani, ekranı bir tüketim terminali olmaktan çıkarıp, eleştirel düşüncenin ve birlikte keşfin sofra başına dönüştürmek. 'Bakma' eylemini, 'birlikte görme' ve 'anlamlandırma' ritüeline çevirmek. Ekran, pasif ve dağınık bir tüketim çukurundan, aktif, yapıcı, eleştirel ve yaratıcı katılımın bir sahnesine dönüştürülmelidir.
Onların duyularını, gerçek dünyanın dokusuna—rüzgârın bir yaprağı titreştirişine, yağmurun toprağa düşüşünün kokusuna, bir taşın pürüzlü yüzeyine, kağıdın hafif hışırtısına ve göz göze gelinen bir sohbetin doğal, tedirgin, mucizevi akışına—açık tutabilmektir. Geleceği şekillendirecek olan, ekransız bir dünyaya özlem duyanlar değil, analog ile dijital, beden ile bilgi, yavaşlık ile hız, derinlik ile yaygınlık arasında sağlam, esnek ve bilgece köprüler kurabilen zihinlerdir. Bu, bir reddiyeden ziyade bir sentez, bir denge ve nihayetinde insani olanın özünü—merakı, şefkati, yaratıcılığı ve bağ kurma ihtiyacını—dijital çağın imkanlarıyla harmanlama becerisidir. Çünkü en sofistike yapay zeka bile, bir çocuğun keşfettiği bir solucana duyduğu saf hayranlığın, bir arkadaşının sessiz gözyaşını görüp yanına oturuşunun veya karanlıkta parlayan yıldızlar karşısında hissettiği o kadim huşunun yerini asla tutamayacaktır. İşte bu duyarlılığı, bu insanlık halini koruyamadığımız an, geleceği değil, şimdiyi, en temel varoluşumuzu kaybetmeye mahkum oluruz. Bu, bir teknoloji karşıtlığı manifestosu değil, insani olanı, tam da dijitalin kalbinde savunma çağrısıdır.