Zeki olmak, daha doğrusu 'zeki' olarak anılmak herhalde hiçbirimizin reddedemeyeceği bir paye. Daha başarılı bir eğitim hayatı, göz kamaştıran bir iş hayatı, her nedense tümünün temelinin zeki olmaktan geçtiğine inanırız.
Gelin, ezberleri şöyle bir sorgulayalım.
Salt zekiliği övmenin bazen riskli olabileceğini anlatan şu araştırma kafamızı kurcaladı. Bu risk de üstün zekaya sahip kişilerin bazı önyargılarını, hatalı çıkarımlarını ortalama zekaya sahip kişilerden daha zor aşabilmeleri.
Aslında bu durum da farkındalığın yüksekliğiyle ilişkilendiriliyor. Kişi ne kadar kendi zihinsel 'defolarının' farkındaysa bu defoları aşabilmesi de zorlaşıyor. Tam tersini tahmin ederdik değil mi? Değilmiş.
Bu tartışmayı sonlandıracak bilimsel yanıt yine şaşırtıcı: Zeki insanlar rasyonel olsun ya da olmasın, inançlarını mantıklı bir zemine çok daha kolay oturtabiliyor. Astronomi bilimine yıllarını veren bir bilim insanının astroloji tutkunu olması bu durumun en meşhur örneği olabilir.
Burada kişinin zeki olduğu konusunda kendini sürekli güncellemesi de bu tip önyargı ve inançlara inanması için kalın bir 'doğrulama' katmanı oluşturuyor. Yani zeki olmak tutarsız fikirlerin tutarlı gibi algılanmasının yolunu açabiliyor.
Bu karmaşanın zeki insanlar için ilgi çekici olarak görülebildiğinden bahsedilir. Daha zor ulaşılan bilgi her zaman rasyonel bilgi olmayabilir, değil mi? Aslında tüm bu araştırmaların gerisinde doğaüstü inançlara sahip kişiler arasında zeki insanların olması haber değeri taşıyor olabilir.
Yine de araştırmanın sunduğu verileri dikkate almakta fayda var. Belki biz de farkında olmadan batıl inançları rasyonalize ediyor olabiliriz.
Kalıtsallığı henüz netleşmemiş bu zekilik müessesesinin başarı için yeterli olup olmadığı halen tartışılıyor. Türkiye Zeka Vakfı bu konuya şöyle açıklık getiriyor:
Zekanın toplumsal başarıya dönüştürülebilmesini sağlayan mekanizma henüz yeterince anlaşılamamıştır. Çocukluk döneminde yapılan başarı testlerinin aynı dönemde yapılan IQ testleri ile benzer sonuçlar verdiği görülürse de, yaşamın ileriki yıllarında ortaya çıkacak davranış kalıplarının tamamen bu sonuçlarla belirlenmesi mümkün değildir.
Yani sadece zeki olduğu için başarılı olan insanlar da, sadece zeki olduğu için hem sosyal olarak hem de profesyonel olarak başarısız insanlar da birer istisna.
Yine TZV'den yararlandık:
Zeka dağılım eğrisinin bir ucunda zeka geriliği gösteren kişiler yer alırken diğer ucunda ise üstün zekalı kişiler yer almaktadır. Toplumu oluşturan kişilerin ancak %2’lik bir bölümü 130 ve üstündeki IQ derecesine sahiptir. IQ derecesi 140’ın üzerine çıkıldığında bu oran % 0.2 ye düşmektedir.
Albert Einstein'in IQ derecesi 160'tı örneğin.
Üstün zekalıların tipik örnekleri onları sakar, utangaç, sosyal açıdan akranlarıyla uyumsuz gibi gösterse de bir çok araştırma onların tam tersine bir çok şeyi ortalama insandan çok daha iyi yapabilen, iyi uyumlu, sevilen kişiler olduğunu ortaya koymuştur.
Yani üstün zekaya dair bilinenlerin büyük bir kısmı galatımeşhur.
Bu çalışmada IQ derecesi 140’ın üzerinde olan 1500 üstün zekalı çocuktan oluşan bir grup 60 yıl boyunca düzenli aralıklarla takip edilmektedir. Başından itibaren bu gruptaki kişiler fiziksel, akademik ve sosyal açıdan, normal akranlarına göre daha ileride olmuşlardır.
Genellikle daha sağlıklı, daha uzun, daha ağır ve daha kuvvetli oldukları gözlenmiş, okulda daha başarılı olmuşlar ve normal kişilere göre daha iyi sosyal uyum sergilemişlerdir.
Bütün bu avantajlar, kariyer başarısına dönüşmüş, bu kişiler normal insanlara göre daha çok ödül almış, daha fazla maddi gelir elde etmiş, sanat ve edebiyata daha fazla katkıda bulunmuşlardır. Hepsinden önemlisi bu kişiler hayattan tatmin olduklarını diğer kişilere göre daha fazla belirtmişlerdir.
Terman’ın incelediği grupta bazı önemli başarısızlıklara da rastlanmıştır. Başka çalışmalardan da anlaşıldığı üzere üstün zeka her alanda düzgün bir dağılım göstermemektedir. Yüksek IQ derecesine sahip bir kişinin akademik konularda ille de başarı göstermesi gerekmemekte, ancak konulardan bir veya bir kaçında olağandışı bir üstünlük sergileyebilmektedir. Yüksek bir IQ derecesi, her şeyde başarı anlamını kesinlikle taşımamaktadır.
Biz demiyoruz, 1995 yılından bu yana bilgiye, zekaya, insana ve entelektüel değerlere daha fazla önem verilmesini sağlamak amacıyla emek veren Türkiye Zeka Vakfı diyor.
Kıssadan hisse, başarı da başarısızlık da sadece zekayla açıklanamıyor.
Sakar,utangaç,sosyal açıdan akranlarıyla uyumsuz, bunlar zaten üstün zekalıların değil asperger sendromuna sahip bireylerin ortak özellikleri tabi diyeceksiniz ki asperger sendromuna sahip bireyler üstün zekalı oluyor evet çoğu öyle ama asperger sendromu zekayla az ilişkilidir. Astroloji meselesine gelirsek burda örnek verilen bilim adamı inanıyor olabilir ama genele baktığımızda bilim adamları adı üstünde bilimin kanıtlamadığı şeylere inanmazlar astrolojinin gerçek olduğuna dair somut bir veri yoktur o örnek biraz saçma olmuş.