- Dezenformasyon, yani kasıtlı olarak yanlış veya çarpıtılmış bilgi yayma eylemi, toplumsal güveni zedeler ve kamuoyunu manipüle eder. Bu yüzden hem bireylerin medya okuryazarlığı gelişmeli hem de iletişim uzmanları ve kurumlar doğrulama mekanizmalarını güçlendirmelidir. Ancak şunu unutmamak gerekir: Dezenformasyonun panzehiri sadece bilgi değil, eleştirel düşünmedir.
+ Dezenformasyon kampanyalarının hedef kitlesini manipüle etme yöntemleri nelerdir? Bu yöntemlere karşı bireylerin kendilerini koruması için neler yapması gerekir?
- Bu yöntemler aşağıdaki gibidir:
Manipülasyon: Doğru bilginin ya da görüntünün aldatma maksadıyla manipüle edilmesidir. Hem içerik hem de görsel manipülasyona kolayca uğrayabilir.
Çarpıtma: Bir hikâye kurgulamak için enformasyonun çarpıtılarak kullanılması ve paylaşılması şeklinde tanımlanabilir.
Hatalı ilişkilendirme: Bir olayı/olguyu gösterdiği ya da açıkladığı iddiasıyla ilişkilendirilen fotoğraf, video veya haber başlığının farklı bir olaya ait olduğu durumları anlatmaktadır.
Uydurma: Okuyanlar/izleyenleri kandırmak ve zarar vermek maksadıyla oluşturulan yeni içeriğin büsbütün yanlış olması olarak tanımlanmaktadır.
Taklit: Bir insanın veya kurumun taklidini yaparak bilgiye gerçeklik maskesinin takıldığı veya bilginin gerçekmiş gibi gösterildiği durumları ifade eden yöntemdir.
Bağlamdan koparma: Doğru bilginin, içinde bulunan olaylar, durumlar veya ilişkiler örgüsünden kopartılarak farklı biçimde anlatıldığı/gösterildiği durumlarda karşımıza çıkan yanlış bilgi yayma yöntemidir.
Propaganda: Sahte içerikli haberlerin kamuoyunun algılarını ve karar verme süreçlerini ciddi oranda etkileyebilmektedir. Özellikle sosyal medya ortamında enformasyon ve kaynağının belirsizleşmesi doğruluğun ve gerçekliğin kaybolmasına ve sahte haberlerin propaganda kapsamında kullanılarak dezenformasyonun siyasal tahakkümlerin meşru bir aracına dönüşmesine neden olmaktadır.
Masa başı haber üretimi: Hazırlanan masa başı içerikler dijital mecraların filtre ve algoritmaları vasıtasıyla internet siteleri, bloglar veya sosyal medya platformlarında bot hesaplar üzerinden sözde yansızlık/ tarafsızlık emaresi altında dolaşıma sokulabilmekte ve bilhassa partizan örgütlerin ya da sempatizanların desteğiyle sosyal medya kullanıcılarından ciddi etkileşimler alabilmektedirler. Okuyucu/ izleyici/ kullanıcılar bu süreçte ağırlıkla kendi politik görüşleriyle paralel kaynaklara ve kanaat önderlerinin desteklediği ya da onay verdiği haberlere yönelmekte ve bu haberlere daha fazla inanma eğilimi göstermektedirler.
Parodi ve hiciv: Genel olarak haber formatına benzer biçimde, eğlence, iğneleme ve dalga geçme maksatlı yazılan metinleri veya görsellere işaret eden yöntemdir. İngilizcede “news satire” olarak ifade edilen hiciv haberler genel anlamıyla okuyucu/kullanıcıları eğlendirmek amacıyla üretilen ve bir gerçekliği olmayan mizahi haberler ya da metinler olarak tanımlanmaktadırlar (Teyit, 2019). Parodi ise yaşanmış ya da halihazırda var olan bir gerçekliğin ironi ve komedi içerecek şekilde yeniden yaratılması ya da taklit edilmesi durumudur.
Haber formunda sunulan reklamlar: İnternet haber medyası içinde gerçek haber gibi sunulan reklam içerikli metin, fotoğraf ve videolar üreterek “clickbait” ya da “tık haberciliği” kapsamında habercilik eylemi reklamcılığa indirgenmiştir.. Bu haber formunda gerçek haber adı altında ticari kaygılar sebebiyle tıklamaya teşvik eden haber mantığında paketlenmiş başlıklar ile fotoğraflar ve videolar yer almaktadır. Ayrıca benzer haber biçimleri siyasi manipülasyona sebebiyet verecek şekilde de üretilmekte hatalı bağlantı ve yanıltıcı içerik taşıması nedeniyle sahte haber türü olarak kabul edilmektedir