Bir varlığın gerçek değeri çok düşük olsa da insanlar onu sadece fiyatı artıyor diye satın alabiliyor. Bu durum, yatırım dünyasında oldukça sık görülen ve çoğu zaman bir balonla sonuçlanan bir psikolojiye dayanıyor. İnsanlar, bir şeyi pahalıya alırken bile daha pahalıya satabileceklerini düşünüyorlar. Bu döngüde bir yerde patlama yaşanıyor ve olan her zaman en son girene oluyor. İşte bu yatırım çılgınlığının ardındaki en popüler açıklama, Büyük Aptal Kuramı.
Finans literatüründe Büyük Aptal Teorisi, değersiz ya da aşırı değerli varlıkların dahi alınıp satılabileceğini, çünkü yatırımcının bu varlığı daha büyük bir “aptala” satabileceğini düşünerek hareket ettiğini söyler. Burada “aptal” olarak tanımlanan kişi, çoğu zaman fiyatın gerçeği yansıtmadığını bilse bile, sadece kazanç umuduyla hareket eden yatırımcıdır.
Döngü, zincirin son halkasına kadar devam eder; ta ki o son kişi, elindeki varlığı başkasına satamayınca zarar etmiş olur. Kimi zaman fiyatlar öyle absürt noktalara ulaşır ki artık gerçeklikten tamamen kopmuş olur. İşte bu noktada piyasa sert şekilde düzeltme yapar ve balon patlar.
Fiyatı yükselen bir varlık, ne kadar anlamsız olursa olsun, “bir şey var ki bu kadar kişi alıyor” düşüncesiyle yatırımcıları içine çeker. Bu davranış, özellikle sosyal medyada başarı hikayelerinin yayılmasıyla daha da artar. İlk alanların büyük kazançlar elde ettiğini görenler, aynı kazancı kaçırmaktan korkarak sıraya girer. Bu psikolojiye sürü etkisi denir ve Büyük Aptal Teorisini besleyen en önemli davranışsal etkilerden biridir.
Kripto paralar, birçok uzmana göre herhangi bir içsel değeri olmayan varlıklar olmasına rağmen, yüksek fiyatlara alınıp satılabiliyor. Aynı şekilde milyonlarca dolara satılan bazı modern sanat eserleri, estetik ya da teknik bir anlam taşımadığı halde sadece prestij ve fiyat artışı beklentisiyle yatırım aracı haline gelebiliyor.
Gayrimenkul piyasasında da benzer şekilde, sürekli artan fiyatlar alıcıların “daha da artacak” umuduyla harekete geçmesine neden olur. Fakat bu döngü sonsuza kadar sürmez ve sonunda en son giren yatırımcı zararı üstlenir. Her zaman sizden sonra “daha büyük bir aptal” olacağına güvenmek, riskli bir oyunun içinde olduğunu unutmamak gerek. Gerçek değer her zaman bir gün geri gelir ama o gün geldiğinde elinizde ne kaldığını düşünmek size kalır.