Ülkelerin para birimleri isimlerini nereden almış? Ayrıca hangi ülke, hangi geri plan yüzünden ne kullanıyor? Gerçekten çok ilginç etimolojiler söz konusu. Coğrafyadan, kültürden nasıl da etkilenmişler... Beraberce bakalım mı?
Ülkelerin para birimleri isimlerini nereden almış? Ayrıca hangi ülke, hangi geri plan yüzünden ne kullanıyor? Gerçekten çok ilginç etimolojiler söz konusu. Coğrafyadan, kültürden nasıl da etkilenmişler... Beraberce bakalım mı?
Dolar dünyanın en yaygın para birimi. ABD, Avustralya, Kanada, Fiji, Yeni Zelanda, Singapur ve daha birçok ülkede, ülkeye ait isimlerle kullanılıyor.
Dolar, Flemenkçe veya Almanca'dan gelme bir sözcük. Çek Cumhuriyeti'nde bulunan Joachimstal (Jachymov) gümüş madeninde yapılan daler veya t(h)aler isimli para, 'dolar' halinde telaffuz edilerek yaygınlaşmış; ve İspanyol - Amerikan sömürgelerinde kullanılmaya başlanmış, 18. yüzyılda ise ABD'nin resmî para birimi olmuş.
Bu para birimini Arjantin, Şili, Kolombiya, Küba, Dominik Cumhuriyeti, Meksika, Filipinler ve Uruguay kullanıyor.
Bu arada, bildiğimiz Dolar işareti, Dolar veya Peso olarak adlandırılan para birimleri için evrensel birim sembolü olarak kullanılmakta.
'Peso', İspanyolca ağırlık demek.
Lirayı dilimize İtalyanlar'dan almışız; onlar da Latince'den devşirmiş.
Latince terazi anlamına gelen libra, Roma İmparatorluğu döneminde değerli metallerin ölçümünde, yine bir ağırlık birimi olarak kullanılmış; yani bildiğiniz libre.
(Not olarak vermiş olalım; burç olan Terazi de ismini buradan almakta.)
Mark adının da kökeni hayli eski. Almanya'da Mark, Finlandiya'da Markka olarak kullanılan paranın ismi, orijinal Cermen ağırlık birimi olan Mark'tan geliyor.
Tabii Euro'ya geçişle beraber bu iki para birimi tedavülden kalktı. Günümüzde sadece Bosna-Hersek'te 'Konvertibilna Marka' adıyla kullanılmakta.
Yine Latince 'regalis,' yani 'royal': Krala ait, krallara layık, kraliyet. Bu eksende bir anlam teşkil etmekte; ki petrol zenginliğinin iktidarlara nasıl yaradığı ekseninde düşünürseniz aslında yerine oturmuş gibi.
İran, Suudi Arabistan, Umman, Katar ve Yemen riyal kullanıyor.
Güney Afrika para birimi Rand'ın ismi, Witwatersrand bölgesinin Felemenkçe karşılığı; çünkü bu bölge altın bakımından epey zengin bir bölge.
Hollandalılar Güney Afrika'yı sömürgeleştirdiklerinde paraya da böyle anlamlı bir ismi uygun görmüşler...
Çin Yuanı, Japon Yeni ve Güney Kore Wonu.
Çince'de şu gördüğünüz karakter. '圓,' yuvarlak / yuvarlak madeni para anlamına geliyor ve her 3 para biriminin isminin de temelini oluşturuyor.
İsveç'te İsveç kronu, Norveç'te Norveç kronu, Danimarka'da Danimarka kronu kullanılıyor. Bu İskandinav grubundan yalnızca Finlandiya Euro kullanmakta.
Kron Latince corona'dan geliyor; yani İngilizce'de crown. Türkçe'de ise taç.
Çek Cumhuriyeti'nin koruna'sı da aynı kökten geliyor.
Ürdün, Cezayir, Sırbistan ve Kuveyt'in para birimleri ise dinar.
Dinar sözcüğü, Antik Roma'da kullanılan bir gümüş para olan denarius'un aynen korunup kısaltılmış hali. Coğrafya ekseninde düşünürsek, Riyal'in baskınlığına karşın Ortadoğu'da kabul görebilmiş olması da ilginç.
Rupi yine birçok ülkede kullanılan bir başka para birimi. Hindistan, Pakistan, Sri Lanka, Nepal, Mauritius, Seyşeller, Endonezya ve Maldivler tarafından kullanılıyor.
Rupi'nin kökeni ise, Sanskritçe'de gümüş mânâsına gelen rūp ya da rūpā kelimesi.
İngiliz sterlini olarak da bildiğimiz Pound, tüm Birleşik Krallık'ta kullanılan para birimi. Ve yine bir ağırlık ölçü birimi olan pound sözcüğünden geliyor.
Mısır, Lübnan, Güney Sudan, Sudan ve Suriye de kendi para birimlerini pound olarak adlandıran ülkeler.
İlk olarak Rusya İmparatorluğu'nun para birimi olan ruble, hâlen Beyaz Rusya ve Rusya Federasyonu'nda ve Rusya'nın askerî varlığının bulunduğu Kırım, Abhazya, Güney Osetya ve Transdinyester'de kullanılmakta.
Ruble de, gümüş için kullanılan bir ağırlık birimi imiş aslında.
Polonya'dan bu galeriye katılan Zloty (ziloti) ise sözlüksel anlam olarak Lehçe'de altın demek.
Macar Forint'ini de hatırlayan hatırlar. Sözcük İtalyanca'da 'fiorino'dan geliyor; Floransa'da zamanında kullanılmış bir altın para.
Bu arada Fiore ise İtalyanca'da çiçekler anlamına geliyor.
'Malezya Ringgit'i' olarak biliyoruz. Paranın değerli madenlerden basılmakta olduğu zamanda, insanlar 'malzemeden çalıp' bu artıkları yeni ve aslında kayıt dışı paralar basmakta kullanmaktaydı.
Bunun önüne geçmek için, madeni paralar etrafı çentikli hale getirildi.
İşte ringgit sözcüğünün karşılığı da 'çentik'tir.
Para sözcüğü Türkçeye, Farsça pâre (küçük parça) sözcüğünden geçmiş.
Böylelikle, yukarıdaki maddeler ve etimolojik kökenlerin coğrafya ve sömürgecilik ekseninde nasıl bir şekil bulduğunu kavramamız daha kolay olabilir.
Varsa pulun, herkes kulun, yoksa pulun ötmez borun.
Moğolistan para birimi Tögrög de çember demekmiş hatta, Moğolcada dolunay tögrög sar, Azerbaycan ve Türkmenistanın para birimi Manat da Rusça monetadan geliyormuş, Kazakistan para birimi Tenge de teŋ kökünden geliyormuş eşit, denge anlamlarında, Kırgızistan ve Özbekistandaki para birimlerinin adı Som, o da saf demek som altın derkenki som
bir doların sağ uste ki 1 rakamının çercevesinin sağ üst yuvarlak boşluğunda uzaylı resmi vardır.