Çalışan verimliliği işletmeler için hayati konulardandır. Her iş yeri bu önemli veriyi ölçmek için farklı araçlar kullanır. Performans ölçüm araçlarındaki çeşitlilik, farklı odaklara ve yapıya sahip olan işletmelere ihtiyaçlarını en doğru şekilde karşılama avantajı sunar. Ancak kimi zaman bazı ortak yöntemlere başvurmak gerekebilir.
O halde, işletmelerin en çok kullandığı performans ölçme ve değerlendirme yöntemlerine yakından bakalım!
Kişiler arası karşılaştırmaya dayalı yöntemlerden olan basit sıralama, uygulaması en kolay metotlar arasındadır ve tüm çalışanları rastgele sıralama prensibine dayanır. Buna göre; yönetici, sıralanan çalışanlar arasından en iyilerini en başa yazarak yeni bir liste hazırlar ve bu şekilde çalışanları belirli bir değer sırasına koyar. Basit sıralama yöntemi kolay olsa da derinlemesine analizler barındırmaması ve subjektif olması sebebiyle çoğu zaman sınırlı avantaj sağlar.
Bir diğer kişiler arası karşılaştırma yöntemi olan ikili karşılaştırma, her bir çalışanın diğer bütün çalışanlarla karşılaştırılmasına dayanan bir sistemdir. Buna göre her biri ikili olan karşılaştırma gruplarındaki çalışanlar ayrı ayrı puanlanır. Aynı işlem bütün çalışanlar arasında yapılır ve en yüksek puanı alan, aynı zamanda performansı en iyi olan çalışan olarak kabul edilir. Aslında faydalı bir yöntem olsa da çalışan sayısının fazla olduğu işletmeler için uygulanabilir değildir. Ayrıca basit karşılaştırmaya benzer şekilde bazı sonuçlar subjektif ve yanıltıcı olabilir.
Ortak performans metotlarından olan grafik değerlendirme, çalışanları belirli standartlara göre ve kendi öz nitelikleri kapsamında değerlendirmeye yardımcı bir yöntemdir. Karşılaştırma metotlarından farklı olarak, oldukça eski ve sayısız kez test edilmiş sayısal standartlara dayanır. Çalışanları işleriyle alakalı kriterler üzerinden değerlendirmeye yarayan bu sistem, temel iş becerilerinin anlaşılmasını kolaylaştırdığından ve küçük veya büyük ölçekli işletmelere uyarlanabildiğinden oldukça kullanışlıdır.
Ortak performans standartlarından bir diğeri olan davranışa dayalı değerlendirme, genellikle grafik derecelendirme ile birlikte kullanılır ve çalışanların iş veriminden ziyade iş ortamındaki hareketlerini baz alır. Buna göre çalışanlar, kendilerinden beklenen davranışları nasıl ve ne ölçüde karşıladıkları üzerinden değerlendirilirler. Belirli temel sorumluluklar ve görevler çerçevesinde yapılan değerlendirme, kimin iş yerine daha fazla artı değer kattığını belirlemek adına büyük önem taşır.
Çalışan davranışlarındaki olumsuzlukları tespit ederek geliştirmeye ve ortadan kaldırmaya odaklanan davranışsal gözlem ölçekleri, belirli performans hedeflerini karşılamada etkili bir yöntemdir. Çalışanların hangi konularda yetersiz olduğunu belirleme ve sonraki eğitim, çalışma, iş planı gibi adımları buna göre yeniden düzenleme açısından fayda sağlar. Ayrıca kimi şirketlerin, çalışan gelişimi için doğru kaynaklara yatırım yapmasına da yardımcı olur.
Davranışsal gözlem ölçeklerinin bir parçası olan takım çalışması ölçümleri, özellikle birlikte çalışmanın önemli olduğu işletmeler için en önemli verilerdendir. Takımın bir arada yakaladığı uyum ve başarı ne kadar yüksek olursa takımı oluşturan çalışanların şirket açısından değeri de o kadar fazla olur. Ayrıca kimi durumlarda takım çalışması esnasında bireylere düşen görevler, fikir alışverişi, ortak amaca hizmet etme ve takımı koordine etme gibi adımlar da çalışanları puanlarken değerlendirilen kriterler arasındadır.
Genellikle liderlik vasfına uygunluk için kullanılan kritik olay yöntemi, çalışanları iş başında gözlemleyerek başarılı ve başarısız anlarını tespit etmeye dayanan bir değerlendirme sistemidir. Bu sistemde kişisel özelliklerden ziyade, işe yatkınlık ve kendi alanındaki yetkinlik önem kazanır. Özellikle lider pozisyonu için çalışan performansının değerlendirilmesi gerektiğinde kullanılır ve çalışanın baskı altında nasıl davranacağının önceden anlaşılmasına yardımcı olur. Böylece şirketler doğru pozisyon için en ideal adayı seçebilir ve stresli durumlarla baş edebilecek yöneticiler yetiştirebilir.
Bu yöntemde, işe yönelik bazı davranışları tanımlayan örnek cümleler yazılır ve her cümle üzerinden çalışan performansı ölçülür. Örneğin; 'müşterilerle hızlı irtibat halindedir' veya 'işin eksik yönlerini geliştirmek için çalışır' gibi cümleler üzerinden genel bir değerlendirme yapılır. Belirsizlik ve öznellik içeren ifadeler kullanılmadığından objektif bir ölçüm yapılabilmesi adına önemli bir yöntemdir. Ancak hazırlaması zahmetli olduğundan tercih edilmeyebilir.
Bu yöntem, çalışanların ve yöneticilerin ortak amaca hizmet ettiğinden emin olmak için uygulanır. Yapılan değerlendirme, çalışanların ve yöneticilerin, şirketin hedeflerine ulaşmasına ne ölçüde katkı sağladığını belirlemeye yöneliktir. Bu nedenle genellikle belirli periyotlarda tekrar edilir ve yapılan değerlendirme karşılıklı tartışma eşliğinde kayıt altına alınır. Böylece süreç sonunda hem çalışan ve yönetici sonuçları değerlendirilmiş hem de gelecek hedefler için daha etkili bir plan hazırlanmış olur.
Bütün yöntemler arasında en çok kullanılan ve en etkili yöntemdir. Çalışan davranışlarının; yöneticiler, astlar, üstler, diğer çalışanlar, müşteriler ve tedarikçiler gibi birçok katılımcı desteğiyle değerlendirilmesi mantığına dayanır. 360 derece performans değerlendirmeleri arasında; liderlik, kendini geliştirme, görev yönetimi, astlara katkı sağlama, problem çözme ve iletişim gibi birçok temel konu irdelenir. Bu nedenle oldukça kapsamlı ve detaylıdır ayrıca doğru performans artırımını sağlama açısından da son derece faydalıdır.
Zaman yönetimi, genellikle 360 derece performans araçlarına dahil edilse de kimi zaman ayrı bir veri olarak incelenebilir. Özellikle büyük çaplı işletmeler için belirli görevleri zamanında yerine getirip getirememe, karlılık durumlarını yakından etkileyen bir konudur. Bu nedenle çalışanlar birçok kriterin yanı sıra etkili zaman yönetimi yetileri üzerinden de değerlendirilirler. Aynı anda biden fazla araç kullanma ve bunların her birinde başarılı olma, çalışan performansını olumlu etkileyen temel kriterler arasındadır.
Bunların yanı sıra; iş zekası ve veri analitiği ölçümleri de çalışan performansı hakkında detaylı bilgi edinme açısından faydalı bir yöntemdir. Temel olarak, işletme geçmiş verilerinin incelenmesine ve çalışana ait iş bitirme, proje sonlandırma, zamanlama gibi performansları analiz etmeye yardımcıdır. Genellikle kimin hangi pozisyona daha uygun olduğunu belirleme veya terfi aşamalarında kullanılır.