Son dönemlerde ünlü diyetisyenlerin pek çoğu, toplumun zayıflama konusundaki farklılık arayışına cevap verebilmek adına farklı detoks programları, farklı detoks ürünleri ve detoks tarifleri ile karşımıza çıkmakta. Ancak beslenme uzmanı olarak şunu söylemeliyim; detoks bir zayıflama tekniği olarak değil, bir arınma çeşidi olarak uygulanmalıdır.
Detoks; vücudun toksinlerden arınması anlamına gelmektedir. Vücudunuzun toksik olarak algıladığı maddeler sadece hastalıklara neden olacak maddeler veya serbest radikaller değil, kişinin bünyesinde alerji yaratacak maddeler de olabilir ve biz bu maddeleri sadece yiyecekler ile değil hava ve su yolu ile de vücudumuza alabiliriz. Sağlıklı bir insanın vücut sistemi bu toksinler ile savaşacak durumdadır ancak bu savaşı gerçekleştirebilmek için doğru beslenmek ve yeterli fiziksel aktivite çok önemlidir.
Peki vücudumuza zarar veren maddeler nelerdir ve hangi yollarla vücuda alınır?
Fast Food Ürünler
Kızartma Yiyecekler
İçerisinde aspartam bulunan yapay tatlandırıcılar
Sigara ve alkol
Mangal ve döner gibi direkt ateşle temas eden pişirme yöntemleri
Kimyasal maddeler ile yakın temasta bulunan iş kolları
Düzenli ilaç kullanımı
Endüstriyel bölgede yaşamak.
İşte bu toksik maddeler vücuda alındıktan sonra dolaşım sisteminde serbest radikallere dönüşür ve bu da kişinin vücudundaki sağlam moleküllerin yapısını bozarak, sistemin zarar görmesine neden olur. Detoks sisteminde, vücudun serbest radikaller ile başa çıkabilmesi ancak antioksidan ve su tüketimi ile gerçekleşir.
Antioksidan nedir?
Hem vücut hücreleri, hem de dışarıdan besinler yolu ile aldığımız kimyasal maddelere antioksidan denir. Solunum sürecinde, havadan aldığımız oksijen vücut içinde serbest radikaller adı verilen ve toksik etki gösteren bazı maddelerin oluşmasına sebep olur. Ayrıca besinlerle aldığımız kimyasallar kana karışana kadar vücutta pek çok reaksiyona uğrar ve sindirim sürecinde serbest radikaller dediğimiz ve hücrelerin oksitlenmesine neden olan oksidanları ortaya çıkartır. İşte bu oluşuma karşı vücuda koruma kalkanı oluşturan antioksidanlar, vücudun doğru enzimlerini faaliyete geçirir ve serbest radikallere karşı savaşırlar.
Vücutta oluşan toksinler sadece fizyolojik değil, psikolojik olarak da etki gösterir. Uzun surely toksik etki sonucunda konsantrasyon eksikliği, huzursuzluk, unutkanlık, öfke, depresyon, gerginlik ve yorgunluk gibi sorunlar ortaya çıkar.
Peki toksinlerden nasıl arınabiliriz ?
En önemli nokta antioksidan kapasitesi yüksek besinlerin tüketimi!
İkinci önemli nokta ise; antioksidan kapasitesi yüksek besinleri pişirme ve hazırlama yöntemi olarak kızartma, kavurma, direkt ısıda pişirme tekniklerini kullanmamaktır.
Detoks yapmalı mıyız? Detoksa ne zaman ihtiyacımız olur?
İhtiyacımız olduğu dönemlerde kısa surely detoks programlarını, diyetisyen veya doktor eşliğinde uygulayabilirsiniz. Özellikle ciltte kızarıklık, baş dönmesi, kas krampları, yiyecek alerjileri, mide yanması ve bulantısı, şiddetli baş ağrıları, yorgunluk, bağırsak düzensizliği, ciltte kızarıklık, yutma güçlüğü, kilo değişikliği ve cinsel isteksizlik gibi şikayetlerde detoks programı uygulayabilirsiniz.
Detoks programının süreci kişinin sağlık durumu göz önünde bulundurularak uygulanmalıdır. Sadece sıvı ağırlıklı detoks programları kişinin karbonhidrat, protein ve yağ ihtiyacını karşılamadığı için uzun vadede sağlık problemlerine yol açabilir. Detoks programları maksimum 10 günlük sürede uygulanmalıdır. Çok uzun surely detoks programları kişinin hızla kilo kaybetmesine ve dolayısıyla vücuttan gereğinden fazla su ve kas kaybına neden olmaktadır. Su ve kas kaybı yoğunluğu kişinin verdiği kiloyu hızla geri almasına sebep olur. Ayrıca yoğun kas kaybı, kalp krizi riskini arttırmaktadır. Detoks programı sürecinde diyetisyen kontrolünde egzersiz yapılabilir ve bu egzersiz yürüyüş ve yüzme gibi hafif egzersizler olarak tercih edilmelidir.
Detoks programı uygulayan kişinin kronik bir hastalığı olup olmadığı ilk göz önünde bulundurulması gereken noktadır. Kişinin diyabeti (şeker hastalığı) varsa daha sık öğünleri olması, özellikle sadece sıvı ile değil lif içeriği yüksek besinler tüketerek kan şekeri dengesini sağlaması gerekmektedir. Diyabetli kişilerin detoks programlarında antioksidan oranı yüksek ancak glisemik indeksi yüksek sebze ve meyveler tek başına kullanılmamalı, özellikle bu besinleri sıvı olarak değil, posası ile birlikte tüketmeleri önerilmektedir. Tansiyon problem olan kişilerin tuz tüketimi kadar tükettiği kök sebzelerin içeriğindeki sodium oranı da hesaplanmalıdır.
Özellikle de tüketilen besin sıvı olarak tercih edilecekse 1 bardak gibi görünen içecek aslında miktar olarak fazlaca sodyum içeriyor olabilir ve tansiyonu yükseltebilir. Aynı sorun düşük seyreden tansiyon için de geçerlidir. Fazla kullanılan limon ve sarımsak gibi besinler tansiyonun daha da düşmesine sebep olabilir. Ayrıca kabızlık (konstipasyon) ve ishal (diyare) problem yaşayan kişilerin detoks programlarında ona göre besin tercihleri yapılmalıdır.
İkinci dikkat edilmesi gereken nokta, detoks yapacak kişinin kullandığı ilaçlardır. Özellikle bazı ilaç grupları greyfurt, nar ve bazı yeşil yapraklı sebzeler ile etkileşime geçer ve ilacın etkinliğinin azalıp/artmasına sebep olur. Bu nedenle detoks uygulayan kişi eğer ilaç kullanıyorsa mutlaka diyetisyeni tarafından besin- ilaç etkileşimi kontrol edilmelidir. Özellikle antidepresan ve kan sulandırıcı kullanan kişiler detoks programı uygulamasa bile mutlaka diyetisyen ile beslenme programı uygulamalılar.
Detoks programı uygulayacak kişinin yaşı, cinsiyeti, kilosu, çalışma saatleri, toksin maddelere ne kadar maruz kaldığı, genel beslenme alışkanlığı gibi değişkenler, detoks programının içeriğini belirler.
Detoks programı hayvansal gıdaları içerir mi?
Detoks hakkındaki en büyük yanılgılardan bir tanesi de hayvansal kaynaklı besinlerin tüketilmemesidir. Ancak hayvansal kaynaklı besinlerde bulunan demir ve kalsiyum gibi maddeler bitkisel kaynaklı besinlerde de bulunmasına rağmen vücutta aynı şekilde işlenemez. Dolayısıyla uzun süre bu besinlerden uzak kalmak bazı vitamin ve mineraller açısından yetersizlik oluşmasına sebep olacaktır. Bu noktada hayvansal kaynaklı besinleri, haşlama, buğlama ve fırınlama gibi sağlıklı pişirme yöntemi uygulayarak tüketmek önemlidir. Tüketilen miktarlar kişinin yaş, boy, kilo ve cinsiyet gibi değişkenlerinin yanı sıra sağlık durumuna göre de belirlenmelidir. Sağlıklı bir kişinin ortalama günlük protein ihtiyacı, kilosu başına 0.8-1.0 gr aralığında değişkenlik göstermektedir. Yoğun egzersiz yapan bireylerde bu oran 1.2-1.4 gr’ a kadar çıkabilir Eğer ısrarla hayvansal kaynaklı gıdaları tüketmek istemiyorsanız bu sürenin 7 günü geçmemesine özen gösteriniz ve bu süreçte B12, kalsiyum ve demir gibi besin öğelerini tablet olarak kullanınız. Protein ihtiyacınızı ise kurubaklagiller ve soya gibi besinlerden karşılamaya özen gösteriniz.
Detoks programı sürecinde vitamin-mineral takviyesi yapılmalı mıdır?
Eğer detoks programınızda hayvansal kaynaklı gıdalardan ve tahıl grubundan tamamen vazgeçmediyseniz tablet kullanımına ihtiyaç yoktur.
Detoks programını kimler uygulamamalıdır?
Hamileler, emziren anneler, çocuklar, büyüme ve gelişmenin en hızlı olduğu dönem olan ergenlik çağındaki gençler, kanser hastaları, böbrek yetmezliği olanlar detoks programı uygulamamalıdır.
Detoks programının temel özellikleri nelerdir?
Detoks programının en temel özelliği sigara ve alkol gibi maddeleri kesinlikle tüketmemek. Mangal gibi direkt ateşe temas ederek pişen etler ve kirli hava ikinci uzak durulması gereken noktadır. Ayrıca alınan enerjinin karbonhidrat, protein ve yağ dengesinin sağlıklı olması ve yeterli sıvı tüketimi çok önemlidir.
Özellikle antioksidan kapasitesi yüksek sebze ve meyveler mutlaka diyetinizde bulunmalıdır.
Antioksidan kapasitesi yüksek besinler hangileridir?
Sebze ve meyvelerde bulunan renk verici ögeler aslında antioksidan kapasitesi hakkında da ipucu verirler.
Örneğin; likopen, domatese kırmızı rengini veren kuvvetli bir antioksidandır.
Nar, mürdüm eriği, çilek, böğürtlen, pancar gibi mor ve kırmızı renklerin sebebi flavonoidlerdir ve özellikle dolaşım sisteminin doğru işlemesine katkıda bulunurlar.
Yeşil renkli sebzelere rengini veren klorofil ise, hücre yenilenmesine katkıda bulunur ve içerdiği mineraller ile beraber vücudun sıvı elektrolit dengesini sağlamaya yardımcı olur.
Havuç gibi turuncu renge sahip besinler beta-karoten dediğimiz A vitaminin en kuvvetli antioksidan maddesidir.
Elma, armut, karnabahar, kereviz ve pırasa gibi beyaz sebze ve meyveler ise içerdikleri çözünebilen lifler ve antioksidan özellikteki maddeler sebebiyle detoks programında mutlaka kullanılmalıdır.
Detoks programının alanında uzman diyetisyenler tarafından hazırlanması çok önemlidir. Herkese sağlıklı ve formda bir hafta diliyorum.