Borsa İstanbul'da her seferinde devre kesmeye kadar giden düşüşlerin derinleşmesinin sorumlusu algoritmik işlemler mi?
Yatırımcılar, açığa satış yapan ardından aynı işlemi VİOP'da yapan robotların panikle düşüşleri hızlandırmakla suçluyor.
Ayrıca robotlara manipülasyon suçlaması da var.
Son 4 harekette robotlar Türk yatırımcıların kaç milyar lirasını aldı?
Habertürk'ten Rahim Ak haberine göre, 17 Aralık 2021 öncesi 8 hafta aralıksız tırmanarak yüzde 70 yükselen Borsa İstanbul endeksi o gün yani Kur Korumalı Mevduat hesabı açıklanmadan önceki cuma sert bir şekilde düşmüştü. Borsa İstanbul'da BIST 100 endeksi aynı gün yüzde 5'e yakın bir artışla 2.392 puanı görerek tüm zamanların en yüksek seviyesine çıktıktan sonra iki kez devre kesicilerin çalıştığı günü yüzde 8.5 düşüşle 2.084 puandan kapatmıştı. O günden sonra birisi piyasaların altüst olduğu 20 Aralık 2021 olmak üzere 4 kez daha derin düşüşlere şahit olduk. Borsada art arda 4 gün devre kesici çalıştı. Borsa Endeksi o günden sonra ara ara küçük yükselişlerle toplamda yüzde 17 gerilemiş oldu.
Ancak yabancı yatırımcı oranının yüzde 70'lerden yüzde 40'a gerilediği ortamda yerli yatırımcıların tercihi ile yükselebilen endeks son 4 işlemde sert geri gelişler yaşayınca Türk yatırımcı bir yandan para kaybetti diğer taraftan bu sert hareketler nedeniyle korktu. Yani borsadan uzak durmaya başladı. Nitekim borsada işlem yapan yerli yatırımcı sayısının 319 bin düşüşle 2 milyon 674 binden 2 milyon 355 bine gerilediği görülüyor.
Peki işlemler neden bu kadar sert ve neden devre kesilmesine kadar gidiliyor? Yatırımcılar başta ABD Merkez Bankası FED'in faiz artırımına gitme olasılığı ve Ukrayna ile Rusya arasındaki gerginlik gibi global gelişmeler ve büyümenin önündeki engeller nedeniyle şirketlerin karlarının yeterli büyüyemeyeceği gibi yerel endişeler olmak üzere temel sebeplere dikkat çekiyor. Ancak düşüşlerin bu kadar sert olması ise bir nevi manipülasyon olarak adlandırılabilecek algoritmik işlemleri yapan robotlara bağlanıyor. Bu işlemler ile robotların Türk yatırımcının 23 milyar lirasını yuttuğu hesaplanıyor.
Bu işlemler nasıl yapılıyor? Yatırımcıların ifadesi ile yabancı aracı kurumlar borsada oluşturulan havuzdan hisse kiralayıp elinde kendi hissesi olmadan açığa satış yapıyor. Ardından Vadeli İşlemler Borsası'nda da (VİOB) bu kez kaldıraçlı işlemle açığa satışı yeniliyor. Tabii ki tahribat daha da büyük oluor. VİOB'da hisse senetlerinde hızlı düşüş nedeniyle endekste spot piyasadaki hisseler de sert şekilde aşağı geliyor. Robot dönüp spot piyasada (endekste) açığa sattığı hisseyi daha ucuza alıp emanet hisseleri geri veriyor. Ardından aynı işlemi VİOB'da yapıyor. Satışlarda hisse sahipleri panik yaptığı için düşüş derinleşiyor. Geri alımlar ise yavaş yapıldığı için yükselişler o kadar hızlı olmuyor.
Borsa İstanbul'da 2003 yılından bu yana algoritmik işlemler yapılıyor. Önceleri yurtdışından yapılan algoritmik işlemler Borsa İstanbul'un Nasdaq işbirliği ile birlikte hız kazandı. Ancak yatırımcılar Nasdaq işbirliğinin ardından robotların Türk yatırımcının yaptığı alım satımı işlem gerçekleşmeden gördüğünü, daha hızlı işlem yaptığı için de ön alarak Türk yatırımcıyı zarara uğrattığını belirtiyor.
Borsa Yatırımcıları Derneği Başkanı Ali Aydemir, makinelerle yapılan işlemlere sınır getirilmesini istediklerini belirterek sınırsız algoritmik işlemlerin yatırımcının önündeki en büyük engel olduğunu söylüyor. Aydemir, 'Borsanın havuz hesabı var. Bunları genellikle yabancı kurumlar kullanıyor. Bu kurumların elinde hisse olması gerekmiyor. Gün başında elinde hisse varmış gibi alım veya satım yapıyor. Piyasayı kendisi yönlendirdiği için bizim yatırımcılar hep arkadan koşuyor. Tabii zararı da onlar görüyor. Bizim gönderdiğimiz emri işlem gerçekleşemeden robotlar görüyor. Bunu Sermaye Piyasası Kurulu'na (SPK) Borsa İstanbul yönetimine defalarca bildirdik. Fakat ilerleyemedik ' diyor. Aydemir, algoritmik işlemlerin bir hissede gerçekleştirilen işlemlerin yüzde 25'i ile sınırlanması gerektiğini savunuyor.