Son günlerde Sermaye Piyasası Kurulu çerçevesinde gelişen iddialarla birlikte gelen istifalar, açıklamalar tartışılmaya devam ediyor. Eski SPK Başkanı Ali Fuat Taşkesenlioğlu, AKP Erzurum milletvekili kardeşi Zehra Taşkesenlioğlu, boşanma aşamasında olduğu eşi, eski rektör Prof. Dr. Ünsal Ban ve Marka Yatırım Holding Yönetim Kurulu Başkanı Mine Tozlu Sineren ile yurtdışında kaçak bulunan ve yaptığı açıklamalarla bu iddiaları ortaya atan Sedat Peker çerçevesinde dönen bir gündem var.
2013 yılında yüzde 66 ile zirveyi gören BİST yabancı oranı, 2020 yılı sonrasında keskin bir düşüş gösterirken, Ağustos ayı başında yüzde 32,71 ile dip seviyesinden dönerek ay başından bu yana yükselişte olduğu görülüyor.
2020 Ocak ayında yaklaşık 1 milyon 241 bin olan hisse yatırımcısı sayısı 2022 Temmuz ayında 2 milyon 525 bin 550 kişi olarak görülüyor.
Bu yatırımcıların 1 milyon 618 bin 471'i 20 bin TL'nin altında hesap bakiyeli bulunan kişiler olurken, 20 bin ila 100 bin aralığında 480 bin, 100 bin ila 1 milyon aralığında 369 bin 560 kişi ve 1 milyon üzeri portföyü bulunan yatırımcılar da 57 bin 461 kişi oluyor. Yani kısaca yatırımcıların çoğu küçük yatırımcı olarak tabir edilen hesaplardan oluşuyor.
Yerli yatırımcının üstünlüğü ele geçirdiği borsada özellikle halka arzlar son iki yıla damga vururken, bu yönde gelen iddialar da haliyle yarısından fazlası 20 bin liranın altında bakiyeli hesapların oluşturduğu Borsa yatırımcılarının ilgisini çekti.
Dinç, iddiaları Serbestiyet'e yorumlarken, borsada manipülasyon ve istismarın nasıl yapıldığı ve anlaşıldığını sorusunu şu şekilde yanıtlıyor:
Borsa, esas olarak pay piyasaları olurken, basit olarak, şirketlere sahip olan ortaklar paylarının bir kısmını başka kişi ve kuruluşlara satar, alıcılar da şirkete resmen ortak olur. Şirketin kurumsallaşması, fon sağlamak ve büyümek bir yanda, diğer yanda da gelecekteki değer artışından pay almak isteyenler bulunur. Borsalar ekonominin gelişmesine önemli bir katkı sağlarlar. Normal işleyişte de şirketin hisselerini alanlar ve satanlar borsada buluşur, işlem ve fiyat oluşur.
Hissenin doğru fiyatı, şirket mali tablolarına, çeşitli raporlara ve analizlere dayanır. Ancak zaman ve uzmanlık gerektiren bir analiz olduğundan, eğer kurumsal bir hizmet de yoksa yatırımcı bu konuda güvendiği ya da anladığını düşündüğü kişileri takip edecek ve duyduğu haberlere göre hareket edecektir. Manipülatörler de bunu kullanır. Manipülasyonu tek bir4 kişi yapmaz. İlk olarak hisse belirlenir, haberler yaptırılır, piyasaya haber salınır, hedef fiyatlar fısıldanır, tüyo soran çoktur. Haber yeterince yayılınca manipülatörler kendi içlerinde al sat yapar. Fiyat adım adım yükseltilir, küçük yatırımcı da buna şahit olurken, kazancı kaçırmamak için hisseyi alır.
Fiyat yükseldikçe manipülatörler hisseyi satar, küçük yatırımcı hisseyle baş başa kalır. Fiyat düştükçe operasyon tamamlanmış, kerizler silkelenmiş olur.
Manipülasyon derinlikli ya da kurumsal ve düzgün yönetilen şirket hisselerinde yapılması zor bir organizasyondur. Manipülasyonlar hali hazırda işlem gören bir hissede ya da ilk defa halka arz edilecek hisselerde yapılabilir. İlk halka arzlarda patron da devreye girer. Bazı manipülatörler halka arz edilecek şirket patronu ve arzı gerçekleştiren kurumla görüşür, hisse 10 liradan değerlendirilerek arz edilecekse 8 liradan almak için anlaşırlar, 15 liradan arz edilmesini sağlarlar. Açılış sonrası birkaç tavan yaptırılarak hisseler elden çıkarılır.
Son dönemde gündeme gelen bedelli sermaye artırımları da manipülasyonun bir parçası olur. Patron işbirliğiyle gerçekleşerek, hisse yükseltilir, bedelli sermaye artırımı gerçekleştirilir ve hisse kendi haline bırakılır.
Hisse için haber çıkması sağlanır. Şirket için özellikle internet üzerinden yayın yapan haber kaynaklarıyla süslenmiş, abartışmış yayınlar yapılır. Yabancı yatırımcı gelişi, yeni iş anlaşması, büyük hissedarların hisse alması, satış, temettü dağıtımı gibi haberler yayılır. Milyonluk şirket milyarlık olur.
Son yıllarda Telegram gibi platformlarda da binlerce kişilik gruplarda ciddi hacim sağlanıyor. Bireysel yatırımcılar her bilgiye itibar etmemeli.
Manipülatörlerin bir kısmı benim öğrencilik yıllarımdan beri bu işlerin içinde bulunurken, bazılarını herkes bilir, tanır. Yaptıkları işi doğal gören bu kişiler için borsa bir tezgâhtır ve tezgâha geleni tokatlarlar. Bir söz vardır: 'Bilmediği otu yiyen keçinin karnı ağrırmış.'
Yatırımcılar her duyduklarına inanmasınlar.
Manipülasyon hep vardı ve var olacak. Gözetim ve denetim sorumluluğu kamunun ve manipülasyonun engellenmesi için tedbirlerin alınması, manipülasyon ortaya çıkmadan engellenmesi ve bu kişilere gözetim fonksiyonunun artarak hızlandırılması gerekir.
Daha proaktif bir gözetim ve denetim olursa caydırıcılık artar.
Manipülasyon sıfırlanamaz ancak kaçınılmaz kaderimiz de değil.
Şuna da dikkat edilmeli: Borsa İstanbul dolaşım hızında dünyanın en önde gelen borsası, 'günlük trade geleneği' piyasayı hem canlı tutuyor hem de derinlik kazandırıyor. Ancak hızlı para kazanmak isteyen çok olunca dikkatli olmak gerekiyor.
Sermaye piyasaları bir ülkenin gelişiminde çok önemlidir, bankacılar kanalıyla sadece borca dayalı bir düzen inşa edilir ve ekonomi kırılganlaşır.
Piyasada güven olursa işler sağlıklı yürür. Manipülasyonda yatırımcı küser. İnşaata dayalı ekonomi modelinden şikayet ederken, diğer yandan da gayrimenkul ülkede hem en çok tercih edilen hem de en güvenilen yatırım aracı.
Avrupa'da şirket ortaklığı ve borsalar çok benimsenmiştir ve ABD’de hisse senedi sahiplik oranı yüzde 46 oranında olurken, Türkiye'de borsaya gelen para kaptırıp gidiyorsa kamu otoritesinin buna çare bulmak görevi olmalı.
SPK, kısalmasına benzer bir şekilde sermaye piyasasının kralı. Kuralların uygulanmasını, piyasada güven oluşmasını sağlamak en önemli görevi olurken, kamuyu temsil ediyor.
Ancak bir kamu kuruluşu, yeterince şeffaf değilse ve denetlenmezse, durumu kendi lehine çevirmek isteyenlere uygun bir ortam hazırlanır. Bu sadece SPK için değil bankalarda da geçerli. 1994 ve 2001 krizlerinde sadece özel bankalar batmadı, kamu zararıyla aktarım mekanizması çalıştı.
Son dönemdeki ifşalarda Susurluk’taki gibi, yol kazaları olmasa yapılan hukuksuzluklar kimsenin dikkatini çekmez. İstanbul’u finans merkezi yapalım, yapalım ama karapara ve suç merkezi yapmayalım.
Kısmen yerine getirilebilir, hatta ben de yöneticiliğimde 'yatırımcı tazmin fonu'nun bu amaçla kullanılabilmesini önermiştim. Ama bu miktarların tesellinin ötesine geçme imkanı bulunmuyor. Manipülasyonu önlemek için en büyük sorumluluk yatırımcının kendisinde olurken, konu yatırım olunca herkese çok hızlı inanılıyor.