Bir Sanat Akımı Olan Sürrealizm Nedir ve Sanat Tarihinin Seyrini Nasıl Değiştirdi?

04.02.2023 - 11:25

Merhabalar. Bu içerikte 1920'lerden 1960'lara kadar başta sanat dünyası olmak üzere pek çok disiplini etkisi alan sürrealizmin ne olduğunu ve tarihteki etkilerini kaleme aldım.

İyi okumalar dilerim.

1936 yılında Londra'da düzenlenen Uluslararası Sürrealist Sergisi sırasında konuk konuşmacı Salvador Dalí, bir elinde tasmalı iki köpek ve diğerinde bir bilardo ıstakası ile eski moda bir dalış kıyafeti içinde baştan ayağa kostümlü olarak dinleyicilerine hitap etti.

Dersin ortasında, tüplü maske tarafından kısıtlanan İspanyol sanatçı boğulmaya başladı ve yardım için kollarını salladı. Dinleyiciler tüm bu olanların performansın bir parçası olduğunu varsaydı. Sanat efsanesine göre, sürrealist şair David Gascoyne sonunda Dalí'yi kurtardı.

Dalí iyileştikten sonra "Ben sadece insan zihninin derinliklerine daldığımı göstermek istedim" dedi. Dalí daha sonra konuşmasını bitirdi ve beraberindeki slaytların hepsinin baş aşağı sunulması kimseyi şaşırtmadı.

Bu anekdot, 20. yüzyılın başlarındaki sanat kurumları tarafından bir tür şaka olarak kabul edilen Dalí'nin sürrealist hareketinin absürt unsurlarının altını çiziyor.

Şair André Breton tarafından 1924'te Paris'te ortaya çıkan sürrealizm, sanatsal ve edebi bir hareketti. Bu akım akıl ve bireyciliği savunur.

Gerçeküstücülüğün yani sürrealizmin amacı düşünceyi, dili ve insan deneyimini rasyonalizmin baskıcı sınırlarından kurtarmaktır.

Breton, tıp ve psikiyatri okumuştu ve Freud'un psikanalitik yazılarında çok bilgiliydi. Rüyaları üreten bilinçaltının, sanatsal yaratıcılığın kaynağı olduğu fikriyle ilgilendi. Marksist olan Breton sürrealizmin, kitlelerin zihinlerini toplumun rasyonel düzeninden kurtarabilecek devrimci bir hareket olmasını amaçlıyordu.

Serbest çağrışıma veya bilinç akışına benzer bir uygulama olan otomatizm sayesinde sürrealistler, bilinçsiz sanat eserleri üretmeye başladı. Sürrealist sanatçı André Masson'un tuvali Battle of Fishes (1926), otomatik boyamanın erken bir örneğidir.

Bununla birlikte, her sürrealist bu tür soyut eserler yaratmayı seçmedi. Pek çok sürrealist, bir şeyin fiziksel dünyadaki gerçek görünümünün temsilinin, bilinçsiz bir gerçekliği daha etkili bir şekilde çağrıştırabileceğini kabul etti.

Dalí ve René Magritte gibi sanatçılar yaşamın ötesindeki tuhaf bir dünyaya açılan rüya benzeri görünümler yarattılar. Magritte'in La Clairvoyance (1936) adlı eserinde bir sanatçının bir masanın üzerinde duran bir yumurtaya bakarken uçan bir kuşu resmettiği bir rüya veya halüsinasyon durumu vardır.

Sürrealizm Dalí gibi gösterişli sanatçılarla ilişkilendirilse de Breton zaten Paris'te aktif olan geniş bir sanatçı ve entelektüel grubunu kendi bayrağı altında çoktan toplamıştı.

Dada'nın akıl karşıtı geleneği üzerine inşa edilen sürrealizmin üyeleri arasında şair Tristan Tzara, ressam Francis Picabia, yazar ve heykeltraş Marcel Duchamp, film yönetmeni Jean Cocteau ve yazar Antonin Artaud da vardı.

Ancak Breton, harekete kimleri kabul edeceği konusunda kararsızdı ve kendi sürrealizm görüşünü paylaşmadığını hissettiği üyeleri aforoz etme alışkanlığına sahipti.

Örneğin Desnos ve Masson, Breton'un 1930'daki “İkinci Gerçeküstücülük Manifestosu” aracılığıyla onun siyasi amaçlarını destekleme konusundaki isteksizlikleri nedeniyle gruptan atıldılar.

1920'lerde Paris'te başlayan ve iki savaş arası hareket olan sürrealizm, büyük Fransız şehirlerinin yavaş yavaş yeniden inşasına, yurtdışındaki Fransız sömürge imparatorluğunun yükselişine ve Avrupa'da faşizmin yükselişine tanık olan 1.Dünya Savaşı sonrası döneme yanıt verdi.

1937'ye gelindiğinde önemli sürrealist sanatçıların çoğu, Nazi zulmünden kaçmak için Avrupa'yı terk etmek zorunda kaldı. Max Ernst'in Yağmurdan Sonra Avrupa II (1940–42) eseri 2. Dünya Savaşı'nın zirvesinde kıyamet sonrası bir bakış açısını yansıtıyor.

Sürrealistlerin 2. Dünya Savaşı sırasında göçü, hareketin etkisini Amerika'da yaydı. 1930'larda ve 40'larda yükselen akımla yeni nesil sanatçılar psikoloji ve mitoloji alanlarına da yöneldi. Jackson Pollock'un Sır Muhafızları (1943) eseri buna örnektir.

Latin Amerika'da ise sürrealizm, kişisel sanatsal üslubu olan Frida Kahlo gibi sanatçıların çalışmalarında sesini buldu. "Umut ağacı" anlamına gelen Arbol de la Esperanza'da (1946), Kahlo gerçek bir ağacı değil, alışılmadık bir manzarada geçen ikili bir otoportreyi resmeder.

Peki bu akım neden önemli? Sürrealizm, şans unsurlarının sanat eserlerine dahil edilmesi olmak üzere çağdaş sanatçıların bugün hâlâ kullanmakta olduğu avangart fikir ve tekniklerin bir potasını temsil eder.

d7hftxdivxxvm.cloudfront.net

Bu yöntemler, soyut dışavurumcular tarafından sürdürülen yeni bir ressamlık tarzına giden yolu açtı. Sürrealistlerin rüyalara, psikanalize ve fantastik imgelere odaklanması, Dalí'nin sanatını kendi resminde doğrudan benimsemiş olan Glenn Brown gibi bugün çalışan birçok sanatçıya ilham kaynağı oldu.

Sürrealizmin akıldan kurtulma arzusu, onu sanatsal üretimin temelini sorgulamaya yöneltti: Sanatın tek bir sanatçının yaratıcı hayal gücünün ürünü olduğu fikri.

Yöntemin şans unsurunu benimsemesi ve komik, saçma veya sarsıcı görüntüler üretme eğilimi göz önüne alındığında tam olarak sürrealistlerin aradığı bilinçsiz, kolektif çalışma türünü yaratmak için uygun bir teknik haline geldi.

Tarihçi ve müzik eleştirmeni Greil Marcus, sürrealizmi, Orta Çağ sapkınlarının küfürlerinden 1960'lara ve ötesine uzanan, düşünceyi özgürleştirmeye yönelik bir dizi devrimci girişim olarak nitelendirecek kadar ileri gitti.

Bu açıdan bakıldığında sürrealizm, daha sonra Marx'tan ilham alan sitüasyonizm sanat hareketi de olmak üzere 1960'ların karşı kültür protestolarının ve hatta toplumun bireylere dayattığı rasyonel düzeni yıkma projesi olan punk'ın atası olarak düşünülebilir.

Siz sürrealizm hakkında ne düşünüyorsunuz? Yorumlarınızı bekliyorum.

Bunlar da İlgini Çekebilir

Strozzi'nin 'Ayna Karşısında Yaşlı Kadın' Tablosunun Gizli Detaylarını Fark Edince Büyüleneceksiniz!

Ortamlarda Satılacak Bilgiler Kuşağı: 16. Yüzyıldan Günümüze Sanatın Evrimini Anlatıyoruz!

Geçmişte Sanatçıların Aynı Şeyi Defalarca Resmetmesinin Nedenini Biliyor musunuz?