Duchamp'ın Çeşme'si orijinal adıyla 'Fountain' isimli eseri, bildiğimiz ve sanat demeye alışık olduğumuz eserlerden çok uzak. Öyle ki 'Çeşme' isimli bu pisuvar, sanat tarihini değiştiren en önemli yapıtlardan biri. O sebeptendir ki, Marcel Duchamp için 'pisuvar' ile sanat tarihinde devrim yapan sanatçı denir.
Yapılan bu Davut heykelinin, şehrin ruhunu, demokrasisini ve değerlerini somutlaştırması bekleniyordu.
O zamanlar Amerika'da yaşayan Marcel Duchamp 1917'de, 'Çeşme' (orijinal adıyla 'Fountain') isimli eserini (seri üretim bir pisuvarı) Richard Mutt imzasıyla New York Bağımsız Sanatçılar Derneği'nin ilk sergisine sundu.
Ancak Duchamp, Warhol gibi hem sanatın geldiği noktayı eleştirip hem de bu pop art eserlerini satarak milyon dolarlar kazanmadığı için ne yazık ki hak ettiği değeri görmedi.
Baksanız sadece bir pisuvar. Ama realitede, kendisi modern sanatı başlatan en önemli etmen.
Bir zamanlar sadece sanatçıların yapabildiğini artık kamerası olan herkes yapabiliyordu.
Hatta L.H.O.O.Q., bu gerçeği acı bir şekilde sanki bir alay konusu gibi gözümüze sokuyor.
Eskiden görülmesi oldukça zor olan şaheserler artık her yerdeydi. Hatta kartpostallarda bile...
Durum böyle olunca da, sanatçılar kendilerine sormaya başladı: 'Eserlere ulaşmak ve sahip olmak artık bu kadar kolayken, neden yenilerini yapalım?'
Çok da haksız sayılmazlar, ne dersiniz?
İnsanlar çok haklı olarak Duchamp'ın Çeşmesi'nin (ve onu takip eden birçok modern sanatın) hiçbir beceri gerektirmediğine işaret emeye başladı.
Aslında gayet haklılardı ve mesele de buydu.
Sanatçıların bireysel becerileri, endüstriyel üretimin olanakları tarafından yutulmuştu.
Bir zamanlar sadece birkaç zanaatkarın yaratabildiği ve özel olan nesneler, artık herkesin satın alıp eve götürebileceği, büyük mağazalarda bulunabilen günlük ürünler haline gelmişti.
Artık sanatçılara çok da ihtiyaç kalmamıştı. Çünkü halk zaten bu 'başyapıtlara' sahipti.
Marcel Duchamp, çağdaş sanatçıların çoğu gibi, aynı soruyu soruyordu.
Modern toplumda sanatçının rolü neydi? Onlara, fotoğrafçılık ile meydan okunmuş ve hatta belki de yerlerinden edilmişlerdi.
Hazır sanat da, buna yanıt vermenin en güzel yoluydu.
Artık hiçbir şey eskisi gibi olmayacaktı. Ancak sanattaki bu değişimi sadece savaşa bağlamak doğru olmaz.
Dadaizm I. Dünya Savaşı esnasında savaşın barbarlığına bir protesto olarak doğmuş sanatsal bir akımdı.
Yani olaylara herkesin tepkisi farklıydı.
Tepkiler farklı olsa da sanatın o veya bu şekilde evrildiği de yadsınamaz bir gerçek.
'Çeşme'yi sanattan saymayanlar bile vardı. Elbette, Michelangelo'nun Davut'u ile karşılaştırılamaz bile.
Ancak, yine de, sanat tarihini kökten değiştiren bir eser olduğunu kabul etmemiz gerekiyor gibi. Ne dersiniz?