Hastanelerde yapılan kan tahlilleri birçoğumuz için sıkıntılı bir süreç. Alınan tüp tüp kanlar, baş dönmeleri, sonuçları öğrenmek için beklenen süre… Peki; tek bir kan damlasını alıp evinizde bile muhafaza edebileceğiniz minicik bir cihaza koyduğunuzda hormonları, kolesterol düzeyini, kanseri ve hastalıkları test edebilsek nasıl olur? İşte, Elizabeth Holmes'ün girişimi bunu mümkün kılmayı vadediyordu.
Theranos Projesi’ni geliştiren girişimci Elizabeth Holmes, henüz lise yıllarındayken bilgisayar programlamaya ilgi duyuyordu. Ailesi, Elizabeth’in başarılı ve zengin olması için her şeyi yapıyordu ancak kızları o dönemlerde pek de hırslı değildi. Ta ki 2003 yılında Asya'ya yaptığı yolculuk sırasında SARS salgınına tanıklık edene kadar. Asya yolculuğundan sonra Elizabeth’in aklına milyarder olmasını sağlayacak bir sağlık teknolojisi geliyor. Henüz 19 yaşında Stanford Üniversitesi’nden ayrılarak projesini hayata geçirebileceği Silikon Vadisi’nde çalışmalara başlıyor.
Elizabeth Holmes'ün geliştirdiği Edison cihazı, Thomas Edison'ın isminden geliyor. Elizabeth, bu ismi seçmesinin sebebinin Thomas Edison gibi başarılı bir cihaza ulaşana dek binlerce defa deneyip başarısız olması olduğunu söylüyor. Ancak unuttuğu bir şey var: Elizabeth, hiçbir zaman başarılı bir cihaza ulaşamadı. Edison cihazı, kanın yalnızca %10’unu test edebiliyor. Geri kalan kısım gelişmiş cihazlarda test edilip Edison'da test edilmiş gibi gösteriliyor. Theranos yüzünden insanlara yıllarca yanlış sonuçlar verildi, insanlar uygulanmaması gereken tedavilere yönlendirildi hatta hayatını kaybedenler oldu.
Tek bir kanla her türlü sonuca ulaşabileceğine inanan Holmes, belki de en başında bir uzmana danışsaydı böyle bir şeyin mümkün olmadığını anlayabilirdi. Elizabeth, testleri gerçekleştirebilmek için birkaç damla kandan fazlasına ihtiyaç duyulduğunu, küçük cihazlarla doğru test sonuçları alınamayacağını tamamen göz ardı ediyor. Theranos şirketinden ayrılanlar, “Edison” isimli cihazın doğru bir şekilde çalışmadığını söylüyor.
Holmes’ün en büyük yeteneği, biyomedikal alanında bir deneyimi olmayan zengin ve güçlü kişileri zekâsıyla manipüle ederek kendini meşrulaştırması. Theranos’un yönetim kurulunda eski bakanlar, senatörler, kimi ararsanız vardı. İdolünün Steve Jobs olduğunu söyleyen Elizabeth, onun gibi siyah boğazlı kazaklar giyip onun pozlarını taklit ediyordu. Hatta eski Apple çalışanlarını işe alıyor.
Theranos, çalışan tek bir ürünü bile yokken 9 milyarlık değere ulaşarak Airbnb ve Uber'dan daha değerli bir şirket hâline geliyor. 4,5 milyar dolarlık varlığa sahip Elizabeth Holmes, insanlık tarihinde kendi çabasıyla zengin olan en zengin kadın unvanına kavuşuyor. Hatta bir dönem, Amerika Başkanı Joe Biden bile laboratuvarı ziyarete gidip çok etkilendiğini söylüyor. Aslında gezdiği laboratuvar, başkan geleceği için sıfırdan kurulup sahte cihazlarla donatılıyor.
Söylenene göre Elizabeth eleştiriye asla tahammül edemiyor. Hatta çalışanlar kendi aralarında konuşamıyor, hiçbir şeyi sorgulayamıyor. İki test arasında tutarlılık bulmanın bile imkânsız olduğu Theranos şirketindeki çalışanlar, testleri yazı tura atmakla atmakla eşdeğer görüyor.
Theranos şirketinden 'sorguladığı' gerekçesiyle kovulan biri, tüm bu sahtekârlığı açıklığa kavuşturuyor. Ertesi gün Elizabeth, televizyonda bir programa katılarak kendini ve şirketini 'Dünyayı değiştirmeye çalıştığınızda böyle olur. Önce size gülerler, deli derler. Sonra bir bakarsınız, dünyayı değiştirmişsiniz.' sözleriyle savunuyor. Ancak bu lafları artık inandırıcılığını yitiriyor. Amerikan Gıda ve İlaç İdaresi, Adalet Bakanlığı, Amerikan Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu; Theranos hakkında inceleme başlatıyor. Yapılan incelemeler ve laboratuvarlara gönderilen sürpriz denetçiler sayesinde şirketin sahtekârlığı su yüzüne çıkıyor.
Theranos, hasta veri tabanına erişmeyi sağlayan şifreleme anahtarlarını silip delilleri yok ettiği için firmanın verdiği gerçek hasara ulaşılamıyor. Fakat Edison üzerinde yapılan bir incelemeye göre her 2 testten 1'inde, başka bir incelemeye göreyse vakaların %14'ünde hatalı sonuçlar alınıyor. Tüm bu incelemeler sonucunda Elizabeth ve hem ortağı hem eski sevgilisi olan Ramesh Balwani hakkında suç duyurusu yapılıyor. Yıllara yayılmış sahtecilik, elektronik dolandırıcılık, kanıt yok etme ve yatırımcılara yanlış bilgi verme suçlarıyla her biri için ayrı ayrı 20 yıl hapis cezası ve yüz binlerce dolar para cezası isteniyor.
Holmes'ün cezası, 2022 yılının eylül ayında açıklanacak.
Netflix ne zaman dizi/belgesel haline getiriyormuş peki bunu ??