Latin Harfleri Kanunu’nun kabul edildiği 1 Kasım 1928, Türkiye tarihinde önemli bir dönüm noktasıdır fakat bu tarih ve Latin harflerine geçiş üzerine tartışmalar bugün olduğu kadar 1928'den neredeyse 100 yıl önce de mevcuttu. Öyle ki ilk özel Türkçe gazete olan Ceride-i Havadis'te kaleme alınan önemli yazılar Cumhuriyet öncesine dair öyle detaylar veriyor ki, tarihsel gerçekleri daha iyi anlamamızı sağlayacak.
Kaynak: Osmanlıcadan Türkçeye Okuryazarlığımız - Orhan Koloğlu
Ceride-i Havadis'in beşinci sayısında Fünun başlığıyla yayınlanan yazı, Cumhuriyet öncesi de büyük bir ihtiyaç olarak karşımızda olan dil sorununun çözümü için yurt dışındaki uygulamaları örnek almak için geç kaldığımızın resmiydi. Yazı biraz sadeleştirirsek şunlara odaklanmıştı:
Avrupa'da okuyup yazma 200-300 yıl önce başladı. Bu coğrafyada 7-14 yaş arasındaki kişiler bedava okur ardından sanata yönelir. Okuyup yazmamak pek ayıptır, çocuğunu mektebe vermeyen cezalandırılır. Basılmış bir Avrupa risalesinde Paris'te mallara varıncaya dek okumak ve yazmak bilinir denildiği gerçektir. Zira Avrupa'da okumak yazmak pek kolay bir şeydir, çünkü yazıları öyle Türkçe gibi yazı lisanı başka, konuşma lisanı başka değildir. Kibar ila hamalın lakırdısı birdir.
Birbirine bağlı olmayan harfler kullanıldığından yazı yazmak kolaydır ve bir de fünuna dair kitaplar kendi dillerinde mevcut olduğundan başka lisana muhtaç olmazlar.
Dil kolaylığının beraberinde getirdiği faydaların yanında bilim üretimi de bu coğrafyada gerçekleştiği için öğrenmek isteyen herkes için ikinci bir kolaylık daha vardır.
Yani ancak bilgiye verilen değer ve bilginin ulaşması gereken kitlenin önemini kavramak dilde yapılacak atılımların da öncüsü olabilirdi. Bu tespitin ardından bilgi üretme konusunda da nerede eksik olduğumuzu özetler:
Dışarıdan bakılsa sanat sahibi adama okuyup yazmak lazım gelmez gibi görünür ise de bu hiç de böyle değildir. Eğer okuyup yazmaksızın sade üstaddan görülen sanat oluverseydi Avrupa'da her bir fen ve ilim için beyhude emekler ve para sarf olunup kitaplar yazılmazdı.
Mesela çiftçi bir adama lazım gelen sapan sürmek, tarla kazımak ev bağ çapalamak yanında okuma yazmanın gerekmediği hatıra gelirse de, okuma yazma gereklidir. Zira bir çiftçi okuyup yazmak bildiği surette diğer çiftçiler arasında itibarlı olup işini dürüst görüp gördüreceğinden başka bu ziraat bilimi konusunda yazılmış kitapları dahi inceleyip her bir usulünü kitaba göre uygularsa cahil çiftçinin erişeceği üretimin iki-üç katına erişir.
Sadece seçkinler dışındaki halk kitlelerinin değil, seçkin olarak nitelendirilen eğitimli kesimin de konuşma ve yazma dili arasındaki uçurumdan nasibini aldığını belirtmek gerek.
Araştırmalar gazetenin asıl probleminin dağıtım ağı ya da devlet engelinden ziyade okuyucu bulamamasıyla ilgili olduğunu ortaya çıkarır. Buradaki okuyucu eksikliği problemi de, araştırmaya göre İstanbul Türkçesi ve Anadolu Türkçesi arasındaki farktan doğmuştur.
Ziya Paşa'nın Hürriyet gazetesinde 1869'da kaleme aldığı yazısı eğitimin daha çocuk yaşta etkisini gösterdiğini anlatır. Avrupa'da büyüyen bir çocukla Osmanlı'da büyüyen bir çocuğun eğitim farkını çocuklar arasındaki varoluşsal yahut kültürel bir farka bağlamaz.
Harekeli Kur'an-ı Kerim'i irkilmeksizin dürüst okur vesselam. Ama diğer milletin çocuğuyla bizimkini yan yana getirdiğimizde bizimki mağlup olur. Çünkü öteki kendi dilinde hem okur hem de yazar. Bizimki sadece okur ama karalama yazar. Öyle fikirlerini kağıt üzerine koyamaz.
Hem eğitimi zorlaştıran hem dünyayla ortak bir bilimsel anlayış oluşturma imkanını zorlaştıran yazı dilindeki değişim Atatürk'ün benimsediği ve bireyler arasında fark gözetmeyen, eşitliği hedefleyen Halkçılık ilkesinin bir yansıması olarak görülebilir.
Herkesin aynı koşullarda eğitim alabildiği eşitlikçi bir Türkiye inşa ettiği için Ulu Önder'e yeniden teşekkür etmek gerek, ne dersiniz?
Gel bizim cahillere anlat. Arap sevmekten ve sevmeye çalışmaktan neyin ne olduğunu bilmezler.
harf devriminden once okur yazarlik %10u gecmiyordu. toplum bir gecede cahil kalmadi, zaten cahildi. inkilaplarin tum amaci bu cehaleti ulkeden sokup atmakti.
Çomar anadolulular arab alfabesinden latin alfabesine geçince tekrar kuran okuyamayacaklarını düşündükleri için cahil kaldık diyorlar. Bilmedikleri ise kuranı arapça okuyosun ama içinde ne yazdığını anlamıyosun. Ama ısrarla adamlara bunu anlatamıyosun