Son günlerde ekonomi ile ilgili hareketli zamanlar yaşıyoruz. Tüm dünyada yaşanan bir enflasyon var. Gözler Doların anavatanında! Ülkemizde ise durum daha karışık. Herkes Ekonomist(!) ama durumlar düzelmiyor.
Peki nedir bu ekonomi? Matematikte 2+2=4 ederken, ekonomide niye herkes farklı sayı veriyor?
Yoksa ekonomi bilim değil mi?
Ekonomi hakkında eskiden gelen bir söylem vardır:
“Eğer üç ekonomiste uzman oldukları konu hakkında aynı soruyu sorarsanız, üçünden de farklı cevap alırsınız.”
İktisat ya da ekonomi içinde insan barındırdığı için yer yer, zaman zaman değişkenlik göstermektedir.
Değişkenlik gösteren bir alan bilim olamaz mı? Bilimde cevap tek midir? Kısaca ekonomi bilim midir, değil midir?
TDK ekonomiyi, 'İnsanların yaşayabilmek için üretme, ürettiklerini bölüşme biçimlerinin ve bu faaliyetlerden doğan ilişkilerin bütünü, iktisat' olarak tanımlarken, ikinci maddede de 'Bu ilişkileri inceleyen bilim dalı' diye açıklıyor.
Bilim nedir diye baktığımızda da, 'Evrenin veya olayların bir bölümünü konu olarak seçen, deneye dayanan yöntemler ve gerçeklikten yararlanarak sonuç çıkarmaya çalışan düzenli bilgi, ilim' cevabını alıyoruz.
Prof. Dr. Emre Alkin'in Yalın Alpay ile yazdığı Olaylarla Türkiye Ekonomisi kitabının önsözünde giriş cümlesi şu şekildedir:
Ekonomi diğer tüm bilimlerle doğrudan ilişki içerisinden olmakla birlikte, kendine ait yasaları olan bağımsız bir bilim dalıdır.
Devamında da şöyle bir ifade bulunur:
İktisat içinde insan karakteri bulunduğu için belki de pozitif bilimlerin arasında sonuncu sırada yer alır.
Ekonomist Mahfi Eğilmez, Kolay Ekonomi kitabında, 'Ekonomi sözcüğü bugün bir bilim dalının adı olmakla birlikte tasarruf anlamına gelmektedir.' derken girişte ise şu sözü paylaşır:
Ekonomi hiçbir zaman bir bilim olmamıştır. Şimdi, iki yıl öncesine göre bilim olmaktan daha da uzaklaşmıştır. Paul A. Samuelson
Ekonominin ya da Kapitalizmin Babası denilen Adam Smith'e göre iktisat bir servet bilimidir.
Hatta bir iktisatçılar arasında bir dedikoduya göre de Adam Smith öldüğünde kitaplığındaki kitapların yalnızca üçte birinin ekonomiye dair olduğu belirtilir.
Mahfi Eğilmez, Bilim ve Ekonomi Biliminin Yeri başlıklı yazısında tanımlamayı şu şekilde yapıyor:
Ekonomi bilimi insan ve toplum davranışları üzerine kurulu bir bilim olduğu için sosyal bilimler arasında kabul edilir.
Bilimin amacı gerçeğin bir modelinin ortaya konulmasıdır.
Ekonomi bilimi bir sosyal bilim olduğu ve insan ve toplum temelli olaylarla ilgilendiği için deneylerin yapılmasına olanak yoktur. Örneğin ‘bir malın fiyatı arttığında o mala yönelik talep azalır’ önermesini yaptığımızda bunu laboratuvarda deneyle test etmemiz söz konusu değildir. O nedenle sosyal bilimlerde ve dolayısıyla ekonomide deneylerin yerini gözlemler alır.
Eğilmez aynı yazısında şu şekilde devam ediyor:
Kültür farkları, yetişme tarzları, adetler, gelenekler, moda insanları farklı kılar. Bu farklılıklar birçok konuda evrensel teoriler geliştirilmesini engeller.
Bütün bunlardan çıkan sonuç ekonominin arz yasası, talep yasası gibi bazı konularda evrensel olmasına karşılık tüketim eğilimi, tasarruf eğilimi gibi bazı konularda yerel olduğu sonucudur. O nedenle çoğunlukla ABD, İngiltere, Almanya gibi gelişmiş ekonomilerde geliştirilmiş ekonomi teorilerinin bizim gibi ülkelerde bire bir uygulanması mümkün değildir.
Örneğin sürprizlere yer olmamasını savunan rasyonel beklentiler teorisi bizim gibi sürekli sürprizlere açık bir ekonomide yerini siyasetten sürekli irrasyonel kararlar ve uygulamalar beklemek biçiminde formüle edilebilecek bir “irrasyonel beklentiler teorisine” bırakır. Buna karşılık bu irrasyonel yaklaşımlar süreklilik kazanırsa insanlar onları da rasyonalize edeceği için (yani sürekli irrasyonal adımlar beklemeye alışacağı için) o da sonunda rasyonel beklentilere dönüşebilir.
Prof. Dr. Yalçın Karatepe ise bir yazısında farklı görüşlere şu şekilde değiniyor:
Tabi konu ekonomi olunca çok farklı görüşlerin ortaya konulması da normal. Biliyorsunuz, meşhur bir söz vardır: iki iktisatçının olduğu yerde en az üç farklı görüş vardır.
Ekonomi gazetecisi Servet Yıldırım ise ekonominin bilimselliğini şu şekilde anlatıyor:
Ekonomi bir bilimdir. “Grand rules” yani büyük kurallara odaklanır. Büyük resme bakar. İktisadi ve idari ilimler fakültelerindeki birçok bölümün atasıdır. Yüzeysel değil, daha derindir. Daha teoriktir ve daha matematikseldir. Özellikle akademik yönü güçlüdür. Ekonomi ya da iktisat her zaman daha köklü bir dal olmuştur. Mesela Nobel Komitesi 1969 yılından bu yana her yıl “Nobel Ekonomi Ödülü” verilir.
Prof. Dr. Ercan Eren de bir makalesinde, İktisat bilimini nasılına dair cevap arıyor:
“İktisat nasıl bir bilimdir?” sorusu iktisat bilimi (önce political economy ve ardından economics) kavramı kullanılmasından bu yana tartışılmaktadır. Özellikle iktisat metodolojisi ve felsefesi çalışmalarında öne çıkan konu, bu
soruya verilen yanıtlarla ilgilidir. İktisat bilimindeki hâkim görüş, iktisadın pozitif bir bilim olduğu ve doğal bilimlerinin kullandığı yöntemleri izlemesi gerektiğine ilişkindir.
Aziz Nesin, bir iktisat profesörünün 'ödüllü' kitabını okuduktan sonra şöyle yazmış:
'Son aylarda okuduğum üç iktisat yazarının kitaplarına şöyle bir bakıyorum da, eskiden gözümde büyüttüğüm iktisadın neredeyse bilim olmadığını söyleyeceğim.'
Pür iktisat teorisi her açıdan matematiksel fiziğe benzeyen bir bilimdir.
Leon Walras
Sir John Richard Hicks
Andrew Wen-Chuan Lo
Siz ne dersiniz? Ekonomi bilim midir?