Muammer Kaddafi, yönetimi boyunca farklı yönelimler gösteren karmaşık bir figürdü. Başarılı politikalar uyguladı, ancak iktidarının bir diktatörlük olması ile eleştirildi. Batı'da, acımasız bir diktatör olarak anılırken, Sahra-altı Afrika'da, sömürgecilik ve emperyalizme karşı mücadeleyi temsil eden popüler bir figürdü. Peki, Muammer Kaddafi gerçekte kimdi?
Bazıları için Kaddafi büyük bir lider iken bazıları içinse 'Orta Doğu'nun Deli Köpeği'dir. Peki gerçekte Kaddafi kimdi?
Aisha bin Niran ve Mohammad Abdul Salam bin Hamed bin Mohammad'ın dört çocuğunun en küçüğü ve tek oğlu olan Muammar Kaddafi, develer ve keçileri otlatarak yaşamlarını sürdüren Arap asıllı bir göçebe Bedevi ailesinde büyüdü.
Yine de Muammar Kaddafi okula gönderildi. Kaddafi çalışankan bir çocuktu ve okulun ailesine getirdiği maddi yükün farkındaydı. Kendini çalışmalarına adamıştı ve yalnızca dört yıl içinde altı sınıf geçti.
Ailesi, babasının bir kabile lideri için bekçi olarak çalıştığı güney-orta Libya'ya taşındı. Kaddafi orta okuldayken birçok ideoloji ile iç içe kaldı ve öğretmenlerinin çoğu Mısırlıydı. Burada Kaddafi, Mısır cumhurbaşkanı Cemal Abdül Nasır'a büyük saygı duydu.
Kaddafi, okulundan bir dizi siyasi görüşlerle çıktı ve Arap Milliyetçiliği ve Sosyalizmi fikirlerini destekledi. Sömürgecilik, Batı emperyalizmi ve Siyonizm fikirlerini ise reddetti.
1963'te Muammer Kaddafi orduya katıldı ve Kraliyet Askeri Akademisi'nde eğitime başladı. Ordadayken Kaddafi, İngiliz etkisinden mutsuzdu ve Özgür Subaylar Hareketi Merkez Komitesi adlı bir devrimci bir grubu örgütlemeye başladı.
1966'da İngiltere'de özel sinyal eğitimi aldı ve burada İngilizce de öğrendi. Daha sonra İngiltere'den hoşlanmadığını ve kendi ülkesinin kültürünün değerini fark ettiğini söyledi.
Kral Idris'in yönetimi 1960'lar boyunca Libya'da popülerliğini kaybetti. Yolsuzluk liderliği zayıflattı ve Arap Milliyetçiliği yükselişe geçti. Libya halkı hükümetin Batı yanlısı duruşuna itiraz etmeye başladı ve Trablus ve Bingazi'de isyanlar çıktı. Altı Gün Savaşı'nda Mısır'ın yenilgisinin ardından, birçok Libyalı Mısır'a sempati duydu ve Mısır ile dayanışma protestoları başladı.
Ancak bunun Muammar Kaddafi'nin Özgür Subaylar Hareketi'nden geleceğini beklemediler. Kral yurt dışındayken, Kaddafi planını devreye soktu ve havaalanlarını, polis istasyonlarını, devlet dairelerini ve diğer kilit tesisleri işgal etti.
'Bir Eylül Devrimi' olarak bilinen bu olayda oldukça az direnişle karşılaştılar. Veliaht Prens Sayyid Hasan ar-Rida al-Mahdi as-Sanussi tutuklandı ve hükümet kontrolünü bırakmaya zorlandı. Yerine, Kaddafi Libya Arap Cumhuriyeti'ni ilan etti ve 'özgürlük, sosyalizm ve birlik' düşüncelerini vurguladı.
Özgür Subaylar Hareketi'nin merkezi komitesi, hükümeti monarşistlerden temizlemeye başlayan Devrim Komutanları Konseyi (RCC) oldu. Erken dönem yönetimi tehlikelerle doluydu ve 1970'te Kaddafi iki darbe girişimini atlattı.
Kaddafi'nin yeni hükümeti, tarım sektörünü dönüştürmek için bir 'yeşil devrim' başlattı. Çiftlikler inşa edildi ve Libya'da sulama sistemleri kuruldu. Ancak, Kaddafi'nin petrol endüstrisine olan ilgisi ülkenin ekonomisini tamamen dönüştürdü. Ülkedeki tüm yabancı petrol üreticilerinin işlemlerinin yüzde 51'i millileştirildi. 1979'a gelindiğinde, Libya'nın kişi başına geliri İtalya ve İngiltere gibi sanayileşmiş ülkelere göre daha yüksekti.
Bu girişim yoluyla elde edilen para, sağlık hizmetlerini, eğitimi ve konutları iyileştirmek gibi sosyal refah programlarına gitti. Sıtma yok edildi. Zorunlu eğitim uygulandı ve yetişkin okuryazarlık programları ve üniversite eğitimi ücretsiz oldu. Bu programlar Libya halkı arasında büyük popülerlik kazandı ve Muammar Kaddafi hızla sevilen bir figür haline geldi.
Bu devrim ile hem Amerika Birleşik Devletleri'ni hem de Sovyetler Birliği'ni emperyalist olarak reddetti ve düşmanlarının emperyalist faaliyetlerine karşı İslam ülkelerini için üçüncü dünya ülkelerinin bir İslam süper devleti kurmasını önerdi. Bütün bunlara rağemn Sovyetler Birliği ile Amerika Birleşik Devletleri'ne kıyasla daha iyi ilişkiler sürdürdü.
Ancak herkes mutlu değildi. Yabancı yardıma yapılan artan harcamalar birçok RCC üyesini sinirlendirdi. RCC'deki meslektaşı Umar Muhayshi ve birkaç kişi 1974 yılında Kaddafi'ye karşı bir darbe planlamaya başladı. 1975 yılında, komplo ortaya çıktı ve Muhayshi kaçarken birçok suç ortağı tutuklandı ve idam edildi.
Bu dönemde karmaşık dış ilişkiler, Kaddafi'nin Mısır ile ters düşmesine ve Uganda (Idi Amin döneminde), Pakistan ve Zaire gibi yeni dostlar bulmasına neden oldu. 1973'te İsrail, İsrail hava sahasına kum fırtınası sırasında giren Libya Arab Havayolları'nın Uçuş 114'ünü düşürdü. Kaddafi bu felaketi önleyemediği için Mısır'ı suçladı. Ayrıca Mısır'ı 1973 Yom Kippur Savaşı'nın planlamasında Libya'yı dahil etmediği için de suçladı.
1977 yılında, Kaddafi Libya Arap Cumhuriyeti'ni feshederek Büyük Sosyalist Halk Libya Arap Cemahiriyesi'ni kurdu, bu yönetim resmi olarak bir demokrasiydi. Hükümet, özellikle konut konusunda, tüm Libya halkına hizmet sunmak için çalıştı, ancak birçok sivil özgürlük kısıtlandı ve medya doğrudan devletin kontrolü altına girdi.
Bir dizi başarısız askeri müdahalenin ardından Kaddafi kendi güvenliğini sağlamakta zorlandı ve Libya ile açık bir çatışma provokasyonunda bulunan yeni Reagan yönetiminin sert tavrıyla karşı karşıya kaldı. ABD, Libya'nın sınırlarına yakın Sirte Körfezi'nde askeri tatbikatlar düzenledi ve iki Libya jetini vurdu.
ABD, daha sonra birçok bombalama, suikast ve hatta Ronald Reagan'a suikast girişimlerine dair Kaddafi'ye suçlamalar yöneltti. Bu suçlamaların hiçbiri kesin bir şekilde kanıtlanamadı. ABD ordusu, Sirte Körfezi'nde bir kez daha askeri tatbikatlar düzenledi ve bu sefer iki Libya gemisini batırdı. ABD, 1986'da Berlin'deki bir diskonun bombalanmasını Kaddafi ile ilişkilendirdikten sonra, Libya'ya hava saldırıları düzenleme kararı aldı ve bu saldırılarda Kaddafi'nin evlatlık kızı dahil olmak üzere yüzden fazla kişi öldü.
Bu suçlamaları diğer ülkelerden gelen yaptırımlar takip etti ve birçok Arap ülkesini birleştirmek için Pan-Arap misyonunu izlemesine rağmen, Libya giderek izole edildi. Ülkede isyanlar ve ayaklanmalar yaşandı ve Kaddafi kendi ülkesinde de giderek daha da çok tehdit altında hissediyordu.
1990'ların sonlarında, Kaddafi kazadan sorumlu olduğu iddia edilen failleri teslim etti ve Birleşmiş Milletler, uluslararası protestolara rağmen Libya'ya karşı birçok yaptırımı kaldırdı.
Aynı zamanda birleşik bir Afrika fikrini ve NATO'ya rakip olacak bir Afrika devletleri askeri ittifakını savundu. Libya'da Kaddafi, birçok endüstrinin özelleştirilmesini ve eski düşmanlarla ticaretin açılmasını sağlayan ekonomik reformlar uyguladı. Bununla birlikte, anti-Amerikan propagandalarına devam etti.
Kaddafi'nin bu protestolara verdiği yanıt şiddetli bir baskıydı ve bu şiddet, birçok hükümet üyesinin kendisinden uzaklaşmasına neden oldu. İsyanlar tam ölçekli bir iç savaşa dönüştü. Savaş suçlarına dair suçlamalar, Libya'ya yeniden yaptırımların uygulanmasına ve NATO'nun Kaddafi'nin en küçük oğlu ve üç torununu öldüren bir hava saldırısına neden oldu.
Cesedi, yanındaki adamlarıyla birlikte sergilenmek üzere etrafta gezdirildi ve sonunda çölde isimsiz bir mezara gömüldü.
Başarılı politikalar uyguladı, ancak iktidarının bir diktatörlük olması ile eleştirildi. Batı'da, acımasız bir diktatör olarak anılırken, Sahra-altı Afrika'da, sömürgecilik ve emperyalizme karşı mücadeleyi temsil eden popüler bir figür olarak kabul edildi.
Kaddifi'nin ölümünün ardından, Libya kaosa sürüklendi ve açık köle pazarları ve altı yıl süren başka bir dizi iç savaş yaşandı.