Para, tarih boyunca insanın en büyük icatlarından biri oldu. Ama para kazanmanın eğlenceli, riskli ve bazen de kalp çarpıntılı versiyonu olan borsa kadar uzun ömürlü çok az sistem vardır. Düşünsene bugün hisse senedi alırken yaşadığın heyecan binlerce yıl önce Babil’de bir tüccarın hurma satarken hissettiğiyle aynı! Zaman değişmiş olabilir ama kazanç hayali hep aynı kalmış. Hazırsan, çuval arpalarla başlayıp Wall Street’in neon ışıklarına uzanan bu efsanevi yolculuğa çıkalım!
Borsanın kökenleri Mezopotamya’ya, yani günümüzden yaklaşık 4000 yıl öncesine uzanıyor. Üretim fazlası mallar (arpa, yünlü kumaş, hurma gibi) uzak diyarlara gönderiliyor karşılığında ise bölgenin üretmediği metaller, değerli taşlar, ağaç gibi mallar getiriliyordu. Tüccarlar malları taşımak, takas etmek ve kayıt altına almak için silindir mühürlü tabletler kullandılar bu yazılı belgeler ticaretin önemli bir parçasıydı. Kısacası Babil, o dönemin dünyanın ilk ticaret merkezi gibiydi. Bugünkü borsaların ruhu işte orada, o ilk değiş tokuşta doğmuştu!
Roma’da yalnızca gladyatör arenaları değil, aynı zamanda ticaret arenası da oldukça hareketliydi! İmparatorluk sınırları içinde ve dışında mallar karadan, denizden çeşitli yollarla taşınıyordu. Ticarette kullanılan para birimi bütün İmparatorluk’ta geçerli olan Roma sikkeleriydi ama hala takas yöntemleri de vardı. Artık sözleşmeler sadece sözel olarak yapılmakla kalmıyor yazılı metinlerle kayda geçiriliyordu tarafların malın niteliğini, miktarını, bedelini yazdırması gerekiyordu. Bağlılık çok önemliydi satıcı malı kötü durumda verir veya vaadini tutmazsa alıcı iade edebilirdi, kusurun bedelini düşürebilirdi.
Orta Çağ’da işler biraz daha renkliydi. Tüccarlar şehir meydanlarında mallarını açık artırmayla satıyor, kalabalık da hararetle fiyat arttırıyordu. “Üç altına veririm!” “Beş altın diyen var mı?” sesleri arasında borsa resmen açık hava tiyatrosuna dönüşüyordu. Bugünkü yatırımcıların ekran başında yaptığı al-sat işleminin o dönemdeki versiyonu buydu. Ne grafik vardı ne tablo sadece bol ses, bol heyecan!
1600’lerin başında Hollanda dünya ticaretinde fırtına gibi esiyordu. Ancak o dönemde uzak denizlere gemi göndermek büyük masraf ve riskti. İşte bu yüzden 1602’de birçok küçük ticaret şirketi birleşerek Hollanda Doğu Hindistan Şirketi (VOC)’ni kurdu. Amaç basitti herkes biraz para koyacak, gemiler Asya’ya gidecek döndüğünde kazanç ortak paylaşılacaktı. Bu sistem o kadar yenilikçiydi ki, VOC yatırımcılara hisse senedi vererek tarihte ilk kez “bir şirkete ortak olma” imkanı sundu. İnsanlar bu hisseleri alıp satmaya başlayınca da Amsterdam’da dünyanın ilk borsası doğdu.
Buhar makineleri, tren yolları ve dev fabrikalar hayatın ritmini tamamen değiştirdi. Ancak bu dev projeler için büyük paralar gerekiyordu işte tam o sırada hisse senetleri yeniden parladı! Şirketler, büyümek için halka açıldı insanlar da bir anda yatırımcı kimliğine büründü. Londra, Paris ve New York borsaları hızla büyüdü gazetelerde her sabah hisse fiyatları yayımlanmaya başladı. Artık borsa sadece tüccarların değil her kesimden insanların da merakla takip ettiği bir yerdi. Kahve eşliğinde fiyat tablolarına bakan 19. yüzyıl insanı için borsa hem umut hem macera dolu yeni bir oyundu!
Wall Street, ABD’nin New York kentinde bulunan bir sokaktan çok daha fazlası aslında. 1653’te Hollanda kolonisinin kendini İngilizler ve Kızılderililerden korumak için buraya bir tahta duvar inşa etmesiyle adını aldı. Duvar yıkıldıktan sonra limana yakın konumu sayesinde ticaretin kalbi haline geldi ve zamanla finansın merkezi olarak büyüdü. Yüzyıllar geçtikçe burada kurulan borsa, dünya ekonomisinin nabzını tutan bir güç oldu. Bugün ekranlarda yapılan milyonlarca işlem aslında o eski duvarın gölgesinde başlayan ticaret ruhunun modern hali çünkü değişen tek şey araçlar oldu kazanç umudu hala aynı.