Ayfer Batı Yazio: Eğitim Sistemimiz Beynimize Uygun mu?

Yaklaşık 2 milyonluk bir öğrenci grubunun tamamına uygun bir müfredat hazırlamak mümkün mü? Türkiye’de bugünkü müfredat, bu öğrenci topluluğunun yüzde 10’luk alt bölümünde yer alanlar için hazırlanıyor. Bu öğrencilerin her birinin farklı bir düşünce yapısı ve algılama dünyası var. Bir de eğitim sistemi okul başarısına odaklı olduğu sürece zekâ ve yeteneği, yani istidattı göz ardı etmekten kurtulamıyor. Oysaki öyle devam ediyor. Eğitimin amacı bütün çocukları ortancalar düzeyine getirmek olmadıkça eğitimde eşitsizlik sarmalı da çözülemez. Bir de kuşağında bulunduğumuz Batı eğitim sistemi ‘innovasyon’ süreci sonucu eğitim sisteminde bağışlayıcılık, merhamet, empati, minnettarlık eğitimi, uzlaşmacılık, yardımlaşma, alçakgönüllülük gibi kapitalizmin önemsemediği değerlerin bizim sistemimizde de dışarıda bırakıldığı düşünülürse, şansımız çok azalıyor.

İnsan beyninin sosyal becerileri düzenleyen alanlarının zihinsel becerileri düzenleyen alanları gibi eğitilmeye ihtiyacı vardır. Ezber odaklı ve teorik bilgi yükleyici eğitim sisteminde- ki bizimki tam olarak öyle- sadece tekrarlama vardır, itaati yüceltir, zihinsel itiraz, sorgulama ve yeni deneyimlere açık olma, eleştirisel düşünme önemsenmez. “Sorma, düşünme, itaat et” öğretilir. Bu beyin tabanlı öğrenme modeline aykırıdır, öncelikle Akademik başarı önemsenir. Öğrenmeyi bize hatırlatan eğitim sisteminde – ki bizimki asla böyle değil- ise bilgiye ulaşma yolları öğretilmelidir. “Önce doğru soru sor, sonra farklı düşün, yeni deneyimlere açık ol, daha sonra itaat et” denilir.

İnsan beyni, 2 milyon yılda ağırlığının 3 katına çıkmış durumdadır. Habil’in 566 gramlık beyni ile başladığımızı düşünürsek 1,5 kilo fena durmuyor gibi, ne dersiniz? Üstelik sadece beynimiz büyümedi, beynimizde daha farklı yapılar da oluştu. Bu gelişimin niçin olduğu önemli. Daha mı akıllı olduk? Daha mı hızlı düşünüyoruz? Hayır, tam cevabı şu: Daha çok seçeneğimiz var ve daha fazla karar veriyoruz. Beynin bu kadar çok büyümesinin bir nedeni de yeni bir kısım, frontal lob, yani prefrontal kortekstir. Prefrontal korteks, bildiğiniz bir deneyim simülatörüdür. Zaten insan beyni de, deneyimleri daha yaşamadan, onlara adapte olma gibi bir yeteneğe sahiptir. Bu aynı zamanda yaşama tutunmak için büyük bir hiledir.

“Beyin nedir?” sorusuna sinirbilimcilerin sıklıkla verdiği cevaplardan biridir: Beyin bir öğrenme makinesidir. Beyin bir hayatta kalma donanımı olarak bizi hayatta tutar ve bunu öğrenerek yapar.

Karmaşık fizik problemlerini çözmek, uzaya füze göndermek, 100 katlı binalar inşa etmek beyinin yaptığı en temel iş değildir. Hayatta kalmak için bunların hepsi öğrenme pratiğinin bir parçasıdır.  Tüm bu işler de, beynin ürettiği yan ve alt düzeyde çözümlerdir. Beyin aslında mükemmel bir öğrenme makinesidir ve size onun doğasına uygun öğrenme modelleri üzerine geliştirirseniz, size en cömert haliyle yaklaşır.

Anıların depolanması, hatırlanması ve mevcut anda öğrenme, beynimizin aslında en temel devrelerini oluşturan en önemli süreçlerinden birisidir. Tüm anıların tanımlı bir “iz” bırakması anlamında sadece beynimiz değil, tüm bedenimiz öğrenme özelliğine sahiptir. Mesela futbol oynarken yan çapraz bağlarımızın kopmasını süreğen bir “ağrı” ile, içtiğimiz suyun kalitesini, cildimizin sağlığı ile kaydederiz. Bu demektir ki vücudumuzun her parçası deneyimlere göre değişir ve şekillenir. Beyinde öğrenme de böyle çalışır. “İz”ler kaydedilir.

Deneyimler, sürekli değişme (plastisite) özelliğine sahip beyin devrelerimizde birçok değişikliğe neden olur. Yani her türlü deneyim, beynimizde izler bırakır. Bu izler ise deri yahut kemik örneğindeki gibi pasif izler değildir. Bu izler, sinirsel bilgi işleme yollarındaki değişikliklerdir ve değişen her bağlantı, yeni gelen verilerin beyinde nasıl işlendiğini ve neticede nasıl bir davranış çıktısı oluşturacağını etkiler. Tabiri caizse beynimiz, öğrendikçe donanım bileşenleri değişen bir bilgisayar gibidir.

Her an, yaşadığımız her bir deneyim, ister küçük ister büyük olsun, beyin devrelerimizi değiştirir. Bu değişiklikler de zaman içinde “deneyim ve bilgi biriktiren” kişiye özel ve sürekli çevre şartlarıyla etkileşim içinde dinamik bir düzenlenmeye tabi olan sinirsel devreleri oluşturur. Kısacası, öğrenme dediğimiz şey aslında zihnimizin kumanda merkezi olan beynimizi fiziksel olarak değiştirme becerisidir.

Duygularımız aslında bir nevi “yaşamsal önem dedektörleri” gibidir. Bu nedenle sevdiğimiz şeylerle daha çok karşılaşmak, korktuğumuz yahut çekindiğimiz deneyimlerden uzak kalmak gibi temel davranışlarımız herkesçe bilinir. Öğrenme ve hatırlama da böyledir: Duygusal olarak bize dokunan deneyimleri kolayca kaydederiz: Mesela sevdiğimiz futbol takımının oyuncularının isimlerini ezberlemekte çok az zorluk çekeriz. Ama on bir tane alakasız ve farklı kelimeyi akılda tutmak buna

nazaran daha zor gelir. Kısacası öğrenme aslında duygusal bir süreçtir. Başka bir deyişle, beynin öğrenme yeteneği, duygusal alt yapı ve o deneyime atfedilen duygusal etiketlerle çok yakından ilişkilidir.

5 N, 1 K kuralını düşünün. Kim, ne, nerede, ne zaman, nasıl, niçin? Bunlar hafızamızın 6 sadık hizmetçisidir. Görme, işitme, koklama, tat alma ve dokunma gibi beş duyu ile bilgi girdisi olması, bir de önem verme, duygusal ihtiyaç gibi kabullenici onaylayıcı zihinsel hazırlık önemlidir.