Etimoloji gerçekten şahane bir bilim. Günlük hayatta kullandığımız sözcüklerin kökenine indiğimizde bizi sürprizlerin karşıladığını görüyoruz. Sizin de etimolojiye ilginiz varsa vakit kaybetmeden içeriğimize geçelim.
Yararlanılan kaynaklar: TDK, Vikipedi, ekşi sözlük, Türkçenin Diriliş Hareketi, etimolojiturkce.com
Her iki sözcüğün de kökü 'köp-'tür ve bu kök 'şişmek, kabarmak, irileşmek' anlamlarına gelir. Köpeklerin saldırganlaştıklarında tüylerinin kabarması ve daha iri görünmelerinden yola çıkarak bu hayvanın isminin 'köp-' kökünden nasıl türediğini anlayabiliriz.
'Tavış(mak)', seğirtmek(hızla koşmak) anlamındadır. '-gan' ise fiilden isim yapan bir ek. 'Tavışgan', günümüze kadar tavşan olarak evrilmiş.
Ekleme: 'tavış-' kökünün bir varsayım olduğunu belirtelim.
Şah I. Kavat, 488-531 yılları arasında Sasani İmparatorluğu'nun hükümdarıydı. Bir Zerdüşt mezhebi olan Mazdekizm'i seçen bu hükümdar, bu mezhebin lideri Mazdek'e saygısını göstermek için eşinin Mazdek ile yatmasına izin vermiş. 😕 O dönemden bu yana İran taraflarından bize de geçen bir sözcük haline dönüşmüş.
'Cürüm' sözcüğü yerine daha çok 'suç' sözcüğünü tercih etsek de bu sözcük dilimizde sıkça kullanılmaya devam ediyor. Arapça 'crm' kökünden gelir ve dilimize geçtiği gibi İngilizceye de geçmiştir.
Sözcüğün kökenine dair şöyle bir düşünce de var: Kökeni 'crimne, cemere' gibi eski Frenk ve Latin sözcüklerden geliyor. 10-12. yüzyıllara kadar kullanımı var.
'Dudak' sözcüğü eski metinlerde 'tutak' şekliyle kullanılmıştır. Bu haliyle 'gaga' anlamında kullanılmış olan sözcük zaman içerisinde şekil değiştirerek 'dudak' halini almıştır.
Bu bilginin kaynağı üniversite hocamdır, ne kadar doğrudur bilemiyorum ancak güvenilir adamdı. 😁 (Bazı kaynaklarda 'gö'nün çukur anlamına geldiği söylenmiş.)
Düzeltme: Eski metinlerde bu sözcüklerin ilk hali 'köl, köz, kök' olarak da geçiyor. 'Gö-'den türedikleri de bir varsayım olabilir.
İkisi de 'örtmek' anlamındaki 'yapurmak' eyleminden türemiştir. 'Yapurak', yaprağa; 'yapurgan' da yorgana dönüşmüştür.
'Kalabalık' sözcüğünün Türkçeden İsveççeye, oradan da Finceye geçtiği tahmin ediliyor. Fakat asıl şaşırtıcı olan bu değil; ilginçlik Türkçede anlamsız olan 'kala'nın Fincede 'balık' anlamına gelmesi. Aynı anlama gelen benzer sözcüklerin ikisinde de 'balık' geçiyor ilginç bir şekilde.
Uygurcada 'sançığ'; 'ucu sivri şey, kanca' anlamının dışında 'karın ağrısı, sivri ağrı' anlamına da gelir. 'sanç-', 'saplamak, sokmak' fiilinden '-ığ' sonekiyle türetilmiştir.
Eski Türkçede kestane rengi 'konur(kongur)'dur. Bu sözcüğün anlamı kaynaklarda 'yanık al, yağızımsı al' diye verilmektedir. 'Konur' + 'al', zamanla 'kumral' olmuştur.
Tarihi Macarlara uzanan kolonya, Köln'de bugünkü haline yakın şekilde pazarlanmaya başlanınca bir parfümcü 'Köln Suyu' anlamına gelen 'Eau de Cologne' adını vermiştir.
Toprağa(yere) batırıldığı için 'batırmak'tan geldiği düşünülebilir ancak Eski Türkçede '-ak' diye bir ek bulunmuyor.
Düzeltme: Türkçede '-ak' eki bulunuyor.
İngilizcedeki ve bizdeki bu sözcükler, Farsça 'birādar' sözcüğünden alıntıdır. Farsça sözcük Eski Farsça ve Avesta(Zend) dilinde aynı anlama gelen 'brātar' sözcüğünden evrilmiştir.
Bu sözcük Sanskritçe aynı anlama gelen 'bhrātar' sözcüğü ile eş kökenlidir. Sanskritçe sözcük Hintavrupa Anadilinde aynı anlama gelen yazılı örneği bulunmayan 'bhrāter' biçiminden evrilmiştir.
Sözcüğün kökü 'svd'den gelir ve 'esved' sözcüğü 'siyah' anlamındadır.
'Gönül' ve 'gömlek' sözcüklerinin eski biçimleri 'köngül' ve 'könglek'tir. 'Köngül' sözcüğü 'göğüs' anlamına gelmektedir. Bu sözcüğe getirilen '-ek' ekiyle 'göğüslük, göğsü kaplayan giysi' anlamlarını kazanan sözcük 'köngülek', önce 'könglek'e ve yüzyıllar içerisinde de 'gömlek' şekline dönüşmüştür.
Filmi izlemeyenler için büyük spoiler olacak ama yazamadan edemiyorum:
Filmin DVD'sindeki 'yönetmenle yapılan geyikler' bölümünde 'Keyser'in anlamının Almancadaki 'hükümdar' sözcüğünden geldiği söyleniyor. 'Söze' ise Kevin Spacey'nin kullandığı 'Verbal' adının Türkçe karşılığı olan 'sözlü'den geliyor, ki zaten bu karakterin Türk olduğu söylenmişti. Yani 'Verbal'ın Türkçe karşılığını düşünsek, filmin sonunu tahmin edecekmişiz. 😮
Roma İmparatoru Sezar(Caesar) öldükten sonra, oğlu Augustus(Ağustos sözcüğü de buradan gelir) onu onurlandırmak adına kendi isminin başına bir unvan olarak 'Caesar'ı eklemiştir.
Zamanla bu unvan kalıplaşmış ve 'Roma İmparatoru' anlamına gelmeye başlamıştır. Romalılar, Anadolu’yu ele geçirdiklerinde eski adı Mazaka olan Kayseri'ye dönemin İmparatoru Caesar Tiberius adına 'kralın şehri' anlamına gelen 'Caesaria' adını vermişlerdir.
Daha sonra Araplar 'Kayseriya' demişlerdir, Osmanlı döneminde 'Kayseriye' olmuştur ve Cumhuriyet'ten sonra Kayseri'ye dönüşmüştür.
Ayrıca Almancada 'hükümdar' anlamında kullanılan 'kaiser'(kayzer) de aynı kökten türemiştir.
Bu ad, sonrasında 'Hint ülkesinden gelen' anlamında kısaltılarak hindiye dönüşmüştür. Burada bir aşağılama söz konusu değildir.
Baharatlar Hindistan'dan yayılmıştır. Hindistanlıların ülkelerine verdikleri Bharat adı, eski efsanevi krallarından biri olan Bharata'dan gelmekte. 'Sevgiyle anılan' demektir. Kendilerini onun soyundan saymaktadırlar. Ancak tüm dünya onlara Hindistan(India) diyor. Bu ad, Indus Nehrinden geliyor. Eski Farsçada Hinduš, Sanskritçede Sindhu diye geçer. Hindistan sözcüğü Farsçadan dilimize geçmiştir ve 'Hindusluların ülkesi' demektir. Sanıldığı gibi 'hindi' kuşu ile ilgisi yoktur.
Bu konudan başka bir içerikte söz edilmişti ancak konu buraya geldiği için kısaca bahsedelim:
Batılılar bu kuşu Türk tüccarlardan almışlardır. Bu yüzden İngilizler bu kuşa 'Türk kuşu' anlamında 'turkey' demişlerdir.
Ancak Türk ülkesi için 14. yy'dan önce Latinceden aldıkları Turchia sözcüğünü kullanan İngilizler, nedense sonrasında kuşa verdikleri adı ülkemize de vermişler.
Keşke Turchia olarak kalsaymış. 😔
Şah I. Kavat ifadesinden sonra içeriğin bilgilendirici yönüne odaklanamadım gülmekten amk.
*biraz saçmalama vakti* benim de şöyle bir gözlemim var. ingilizcedeki miracle yani mucize kelimesi bulunur. bizde de miraç kandili halk arasında mucize gecesi olarak bilinir. yani demem o ki bu iki kelime bağlantılı olabilir. *saçmalama bitti*
Fincedeki "kalabaliikki" sözcüğü, Türkçedeki "kalabalık" sözcüğüyle aynı anlama gelir. Fince olduğu belirtilmese net Yunan derdim.