Fabrikaları sadece içinde üretim yapılan, sabah girilip akşam çıkılan 'üretim makineleri' olarak görmektense fabrikalarda çalışanlara onları mutlu edecek bir yaşam olanı oluşturma fikri Ulu Önder Mustafa Kemal Atatürk'ün Cumhuriyet'in ilk yıllarında bizzat tasarladığı projelerden biriydi.
Sadece üretim yapılan merkezler değil, mutlu vatandaşlar için 'kampüs' mantığında yapılar oluşturulmalıydı. Çalışanlar sadece işlerini yürütmek, ekmek paralarını kazanmak için değil, sosyalleşme amacıyla da oradaki saatlerini değerlendirebilmeliydi.
Bugünün işveren odaklı sisteminde tam bir ütopya değil mi? Aslında o zamanlar da ütopikti, yine de uygulandı.
“Sosyal Fabrika Projesi’nin” ilk uygulaması olarak çalışmalara başlandı. Mustafa Kemal'in kafasındaki fabrika araştırma geliştirme çalışmalarının yapıldığı bir nevi teknolojik laboratuvar, sanat ve sporun yaşadığı bir kültür alanı, çeşitli eğitimlerin olduğu yaşayan bir okuldu.
Çalışanların hepsi yüksek standartlarla bu yaşam alanında bulunmalıydı, bu hedefler özelinde tasarlanan Nazilli Basma Fabrikası kağıt üzerinde, uygulanmaya hazırdı.
Dönem şartlarına göre kısa sürede yükselen inşaat 25 Ağustos 1935’te temellerin atılmasıyla başlamış ve 9 Ekim 1937’de tamamlanmıştı. Bölgenin modern yanı olarak hazır olan fabrika artık işlemeye başlayacaktı.
Her gün ortalama 2400 kişinin çalışacağı, 800 otomatik tezgahtan oluşan fabrika 2.500.000 kilo iplik işlemesi ve 20 milyon metre basma imal hedefiyle çalışmaya başladı.
Peki fabrikanın sosyal tesisleri ne durumdaydı?
Sosyal tesislerde kadınlara Cumhuriyet öncesi tanımlanan o çekingen kodlar kırılmış, özgür bir ortam yaratılmıştı.
Program da şöyleydi: Ayda iki kez memurlara, iki kez işçilere ve iki defa da ustalara olmak üzere haftada toplam altı seans film gösterimi gerçekleşiyordu.
Ayrıca sahnede tiyatro temsilleri de yapıldı. Hem fabrika işçilerinin kurduğu tiyatro kulübü hem de dışarıdan gelen kumpanyalarla meşhur oyunlar sahnelenmişti.
Sinema, tiyatronun yanında müzik de ihmal edilmemişti. Fabrikanın hem gerekli eğitimleri, uyarıları hem de müzik yayını yapması için bir radyosu vardı.
Anadolu'ya Beethoven dinletmeyi kendilerine amaç edinen grup Nazilli, Aydın ve Denizli’de konserler vererek çok sesli müziğin Anadolu'daki temsilcisi haline gelmişti.
Bugün çoğu konservatuarda bile olmayan, yüksek standartlarda bir piyanosu vardı bu fabrikanın.
İşçi sağlığını korumak için kurulan 40 yataklı hastanede bir eczane ve bir de araştırma laboratuvarı vardı. Sadece çalışanlar için hizmet vermiyordu bu hastane, Nazilli'de kabus olarak halkın canını sıkan sıtma hastalığını tüm bölgeyi gezen fabrika doktorları sonlandırmıştı.
Spor tesisi bakımından da dünya standartlarını yakalayan Sümerspor futbol sahası Türkiye'nin ilk alttan ısıtmalı futbol sahalarından biri olarak tarihe geçmişti.
İşçi çocukları için kreş, yiyecek ihtiyacını karşılamak için bir fırın, merkezden fabrikaya düzenli servis yapan bir tren...
Dünyanın önde gelen futbol takımlarının bile imreneceği bir teknoloji!
Ulu Önder Mustafa Kemal Atatürk'ün hayat verdiği proje o yaşamını yitirdikten sonra bir kenara itilmiş, günümüze gelene dek de hak ettiği ilgiyi görmemişti. Müze olarak kullanılacak, tüm dünyaya örnek olacak ve rivayete göre Hugo Chavez tarafından Atatürk Modeli olarak yeniden kullanılan bu fabrika projesi sanki bir binalar yığınıymış gibi unutulup gitti, daha doğrusu unuttuk.
Bugün halen kullanıyor olsaydık ve bu projeyi tüm ülkede uygulayabilseydik, acaba Türkiye nasıl bir yer olurdu?
Padişahların ''Kullarım'' diye seslendiği halka Atatürk ''Efendiler'' diye hitap etti.Anlayanlar insan oldu anlayamayanlar kula kul olarak kaldı...
Şu adamı takip edebilecek tek bir adam olmaz mı ya? Bir kişi mi dur ben de yapayım demez? Kimse mi halk için diye düşünmez?
"Beni görmek demek mutlaka yüzümü görmek değildir. Benim fikirlerimi, benim duygularımı anlıyorsanız ve hissediyorsanız bu kafidir." İlke ve inkılaplarına sahip çıkan, devrimlerini anlayan, duygularını ve fikirlerini benimseyen Türk gençleri olduğu sürece Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarının refahı için umudum yok diyemem fakat gün geçtikçe geleceğe dair kurduğum olumlu cümlelerim daha da azalıyor. Onun kurduğu cumhuriyete sahip çıkanların ve değerini anlayanların fazlalaşması dileğimle...