Kış yaklaşırken yıl da biterken, bordrolunun derdi maaş zammı oluyor. Türkiye'de son yıllarda çalışan kesimin maaşlarında asgari ücret yakınsamasını uzmanlar fark ederek bu konuda uyarıyor olsalar da durum kısa vadede düzelecek gibi görünmüyor. Aralık yaklaştıkça mevsimlerden asgari ücret zammı olunca, 2023 yılı asgari ücreti için görüşmelerin başlaması gündemin ana maddelerinden oluyor.
Bu bağlamda ülkedeki asgari ücret gerçeğine biraz daha yakından bakalım istedik.
Birgün'de Prof. Dr. Aziz Çelik, 80’li yıllardan bu yana takip ettiği ancak bu son yıllardaki kadar gündem olmasına şaşırdığı asgari ücret için, Türkiye'nin bir asgari ücretliler ülkesi haline geldiği tespitini yapıyor.
Aslen asgari ücret zammı ya da asgari ücretteki artıştan önce durumu genel maaş skalasında sorun olarak anlatıyor.
2002-2022 arasındaki 20 yıllık süreçte asgari ücretin en çok artan maaş olduğu gerçeğinden yola çıkarak, Cumhurbaşkanlığı Strateji Bütçe Başkanlığı (SBB) verilerinde 2002 Aralık ila 2022 Temmuz aralığında enflasyon arındırılmamış artışın 30 kat, Kişi Başına Düşen Gayri Safi Yurtiçi Hasıla'nın artış oranının 29 kat olduğunu iletiyor.
Tamamen TÜİK verilerinden derlediğimiz bu grafiklerde asgari ücret ve gelir kayıplarına bakacağız.
Bu grafikte TÜİK Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırmasında 2011 yılında bu yana ortalama yıllık eşdeğer hanehalkı kullanılabilir gelir düzeyinin aylık hali ve asgari ücret oranı bulunuyor.
2015-2021 verilerinde Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırmasında bulunan toplam gelirden maaş ve ücret geliri payı (mavi), İşgücü İstatistikleri'nde, mevsim etkisinden arındırılmış istihdam oranı (sarı) ve Dönemsel Gayrisafi Yurt İçi Hasıla'da II. Çeyrek verileriyle, işgücü ödemelerinin Gayrisafi Katma Değer içerisindeki payı (bordo) görülüyor.
İstanbul Sanayi Odası (İSO) 500 büyük şirket verilerinde, 2002 yılında 500 büyük şirkette ücretlerin payı yüzde 59 olurken, 2021 yılında bu oran yüzde 32 olarak görülüyor.
İstihdam artarken, toplam gelirde maaş payı değişmemesi çok şey anlatıyor gibi. Ne dersiniz?
Yine aynı kapıya geldik: 'Nasıl oluyor da asgari ücrette görece yüksek artışlar yaşanırken emeğin milli gelir içindeki payı düşüyor. İşte asıl sorun budur!'
Son 20 yılda asgari ücret 30 kat artarken, kamu işçisinin maaşı 13 kat, memur maaşı 16 kat, işçi emeklisi maaşı 17 kat, memur emeklisi maaşı da 3 kat artmış görünüyor. Özel sektör maaşları bilinmezliğini koruyor.
Çelik, asgari ücreti şu şekilde tanımlıyor: Adı üzerinde en düşük ücrettir. Bir alt sınırdır. Bu alt sınır vasıf gerektirmeyen ya da düşük vasıf gerektiren işlerde ödenmesi gereken insanca yaşama sınırını belirleyecek ücrettir.
Merkez Bankası'nın 2021 yılı ilk Enflasyon Raporu ekindeki bir araştırmasında asgari ücret ve altında ücret alanların oranı, tarım dışı sektörlerde yüzde 42,8, sanayide yüzde 50, tekstil, giyim ve deri sektöründe yüzde 59-72 aralığında, gıda sektöründe yüzde 65, inşaatta yüzde 54, toptan ve perakende sektöründe yüzde 64 ve turizmde yüzde 72 oranında oluyor.
Bakanlığın, asgari ücret için anket çalışması başlattığını biliyoruz ancak uzmanlar bunu da doğru bulmuyor. Prof. Dr. Mesut Gülmez, 'Asgari ücret tespit komisyonu “fiilen” lağvedilmiştir' iddiasında bulundu.
Prof. Çelik, yılda 3 kez toplanması gereken, üçlü Danışma Kurulunun (ÜDK) Bakan Vedat Bilgin göreve geldiğinden bu yana hiç toplamadığını söylerken, anayasal bir kurum olan Ekonomik ve Sosyal Konsey'in de 12 yıldır hiç toplanmadığını belirtiyor.
Toplu iş sözleşmesi kapsamı OECD ülkelerinde yüzde 32, AB ülkelerinde yüzde 60 olurken, Türkiye’de toplamda yüzde 10, özel sektörde ise yüzde 6’nın altında olarak belirtiliyor.
Son olarak da asgari ücretin artık bir seçim ürünü olmasına Aziz Çelik, '2023 asgari ücreti ne olur sorusuna cevabım: Hükümet ne isterse o olacak' diyor. Ancak asıl sorunun daha büyük olarak şu olduğuna işaret ediyor:
Diğer ücretler, memur maaşları ve emekli aylıkları ne olacak?
Asgari ücret minimum 12-13 bin lira olmalı
Mesele asgari ücretin ne olduğundan ziyade alım gücünün ne olduğu. En temel ihtiyaçlarda bile deli gibi vergi ödüyoruz. Ayrıca koca ülkede çoluk çombalak 75 m kişi çalışıp 5m insana bakarak onları zengin ediyoruz. Sonuçta yıllar yılı düzen değişse de düzülen hiç değişmiyor.