Bilim insanları sonunda Nazi nükleer silah programında kullanılan ama savaştan sonra ortadan kaybolan yüzlerce uranyum küpünün nerede ve kim tarafından üretildiğini saptamanın yolunu buldu. Heisenberg küplerini ve yerlerinin nasıl saptanacağını ortaya çıkaran bu araştırmayı merak ediyorsanız içeriğe buyurun. 👇
Nazilerin hem nükleer reaktör inşa etme hem de atom bombası üretme planının en önemli parçası olan bu küplerden 600 kadarı İkinci Dünya Savaşı'nın sonunda Amerika'ya getirilmiş, ancak toplamda 1.200 tane üretildiğine inanılan küplerin yaklaşık yarısı bulunamamıştı. Savaştan günümüze kadar geçen sürece kayıp 600 küpten sadece bir düzinenin yeri tespit edilebildi.
Küplerden biri yıllar önce gizemli bir şekilde Washington eyaletindeki Pasifik Kuzeybatı Ulusal Laboratuvarı'na (PNNL) ulaştı. Amerikan Kimya Derneği'nin 24 Ağustos Salı günü gerçekleştirdiği toplantıda, bu küp üzerinde yasa dışı nükleer materyal ticaretinin izlerini sürmeye yarayabilecek bir yöntemin testi gerçekleştirildi.
Bu yeni tekniğin sadece küplerin Nazi Almanyası'nda üretildiğini doğrulamakla kalmayıp, üretildiklerin laboratuvarlarında tespit edilebilmesi umuluyor. PNNL'den araştırmacı Jon Schwantes konuyla ilgili olarak, 'Öncelikle küplerin Naziler tarafından üretilip üretilmediğini bilmiyoruz. Bunu kesinleştirdikten sonra küpleri karşılaştıracak ve hangi araştırma kuruluşları tarafından üretildiklerini belirlemeye çalışacağız' diyor.
1938'de Alman radyokimya uzmanları Otto Hahn ve Fritz Strassman ilk kez atomu parçalayıp muazzam miktarda enerji açığa çıkarmayı başardı. Alman bilim insanları savaş sırasında ise, prototip reaktörler aracılığıyla uranyum küplerini ilk atom bombalarının önemli bileşenlerinden olan plütonyuma dönüştürmeni yollarını aradı.
Alman bilim insanları, reaktörlerinin kendi kendine devam edebilen bir zincirleme reaksiyon başlatacağını umsa da tasarımları başarısız oldu. Projede öne çıkan iki isim vardı. Bunlardan küplere adını veren Werner Heisenberg önce Berlin'de, ardından ise Müttefik ordularından saklanmak için Haigerloch'taki orta çağdan kalma kilisenin altındaki gizli laboratuvarında çalışmalar yürüttü. Heisenberg, Nazi Almanyası'nın atom bombası üretme konusundaki en büyük umuduydu.
Askerler kısa süre içinde yakınlardaki bir araziye gömülü olan 664 küpü çıkarıp Amerika'ya yolladı. Bu küplerin kimisi Amerika'nın nükleer silah üretme amacına hizmet etmiş olabilirken kimileri ise koleksiyoncuların eline geçti. Nazi nükleer silah programının kaotik bir şekilde sonlanması, muhtemelen pek çok küpü başkalarının eline geçtiği anlamına geliyor.
Fizikçilerin ellerine geçirdiği küpleri hediye olarak dağıttığı pek çok kez kayıtlara geçerken, Washington D.C.'deki Smithsonian Enstitüsü'nde sergilenen küplerden biri New Jersey'de bir çekmeceden çıkmıştı. Almanya'da bir nehirde bulunan bir başka küpün ise, bizzat ülkenin içlerine doğru ilerleyen Müttefik kuvvetlerden kaçan Heisenberg tarafından nehre atıldığı söyleniyor.
Küpün nerede üretildiğini öğrenmek için yerbilimcilerin doğal radyoaktif izotoplar aracılığıyla eski taş ve mineral örneklerini tarihlendirmede kullandığı radyokimyaya güveniyorlar. Bu teknik küpün yaşını ve kullanılan uranyumun nerede çıkarıldığını belirleyebilirken, küplerin kökenini bulmanın yanı sıra yasa dışı ticareti yapılan nükleer materyalleri tespit etmede de kullanılabilir.
Farklı Nazi laboratuvarlarında oksidasyonu sınırlı kılmak için küplere farklı kimyasal dış kaplamalar uygulanmıştı. Araştırmacılar, ellerindeki küpün Heisenberg'ün laboratuvarından çıktığını sanıyordu ama küpün üzerindeki stiren kaplama, Diebner'in laboratuvarında üretildiğini kanıtladı. Bu buluş aslında bu küpün Diebner tarafından yeni laboratuvarı için daha fazla yakıt toplamaya çalışan Heisenberg'e gönderilen küplerden biri olabileceği anlamına geliyor.