Bir dönem bir ons tuz ile bir ons altın takas edilebiliyordu. Bugün ise bir ons altın iki bin doların üzerinde, yirmi altı ons tuz ise yaklaşık bir dolar ediyor. O dönemlerde tuz bulmak o kadar zordu ki sadece sofralarda değil, ekonomide de önemli bir yere sahipti. Antik Roma’da askerlerin maaşı bazen tuz olarak ödenirdi ve hatta “salary” kelimesinin kökenini oluştururdu.
Sahi, tuz neden bu kadar değerliydi? Gelin tarihine bir bakalım...
Hayvanların tuz yalakları için açtığı patikalar yollara dönüştü ve bu yollar yerleşimleri doğurdu. İnsanların beslenmesi av etinden tahıla ve farklı gıdalara genişleyince tuz gereksinimi arttı. Tuz hem tat hem de gıdaları saklama için zorunlu bir madde oldu. Çin’de MÖ 2700’lerde tıbbi amaçla kullanıldı, Antik Roma’da ise yaygın bir antiseptik olarak yer buldu.
O dönemlerde tuz yalnızca bir gıda maddesi değil, bir ödeme aracıydı. Roma askerlerine maaşlarının bir kısmı tuz olarak verilir, bu uygulama “salarium” olarak adlandırılırdı.
En eski yöntem güneşte buharlaştırma ile deniz suyunun kristale dönüşmesiydi. Bir diğer yol yerin derinlerindeki damar ve kubbe biçimli yataklardan maden çıkarma yöntemiydi. Orta Çağ’dan 18. yüzyıla kadar tuz bir statü göstergesiydi. Sofrada tuza yakın oturmak itibar demekti.
Fransa ve Britanya gibi ülkelerde tuz sıkı biçimde düzenlendi ve vergilendirildi. Tuz vergisine duyulan öfke Fransız Devrimi’nin nedenlerinden biri sayıldı.
Yerin üstünde tuz bulmak nadirdi ve madencilik sınırlıydı. Bu yüzden yaşam için gerekli tuzu sağlamak ticaretle mümkün hale geldi. 6. yüzyıldan itibaren tuz ile altın eşdeğer kabul edildi. Batı Afrika’daki Akan toplulukları ve Gana Krallığı gibi tüccarlar bir ons altını bir ons tuzla değiştirdi. Rotalar Venedik’ten Konstantinopolis’e uzanan kara yollarına ve Mısır’dan Yunan dünyasına giden deniz yollarına yayıldı.
Roma’ya giden en işlek yollardan biri Via Salaria adını taşıdı. Afrika’nın kimi bölgelerinde tuz kalıplar halinde para olarak kullanıldı. Zamanla üretim arttı ve denge bozuldu. Günümüzde tuz üretimi yüz milyonlarca tona ulaştı. 2022'de üretim iki yüz doksan milyon metrik ton oldu ve Amerika Birleşik Devletleri, Çin ve Hindistan başı çekti.
Tüketim yine yüksek seyretti ve yol güvenliği için kışın yollarda büyük miktarda tuz kullanıldı. Altının talebi güçlü kaldı ve çıkarılan altının neredeyse yarısı takıya dönüştü. Böylece bir zamanların denk takası tarihte kaldı.