Side antik kenti, Pamfilya'nın tarihi bölgesindeki en özel tarihi yapılardan biridir. Aynı zamanda bölgesel açıdan da bu dönemin en önemli merkezi lokasyonlarından biridir. Halen arkeolojik araştırmaların devam ettiği bu önemli tarihi yapı, dünyanın her yerinden turist çekmeye devam etmektedir. Peki, Antik çağlarda Pamfilya'nın en önemli liman kenti olan Side nerededir? Side Antik Kenti'nin tarihi ve efsanesi nedir?
İşte, Side Antik Kenti'nde gezilecek yerler
Tarihi antik çağlara kadar uzanan ve birçok imparator tarafından yönetilen Side Antik Kenti, bölgenin en önemli yerlerinden biridir. Geçmiş dönemlerde burada yaşayan bölge halkı ‘Sidece’ olarak bilinen bir dili konuşurdu. Henüz bu dilin kökenin ne olduğu bilinmemekle birlikte orijinalinde Luvice kökenli bir dil olduğu kabul görmektedir. Sidece, Hint-Avrupa dillerinden biri olarak kabul edilmektedir.
Side kentinin simgesi “Nar” olmuştur çünkü Side kelimesi Anadolu dilinde “Nar” anlamına gelmektedir. Yazıtlardan elde edilen bilgiler ışığında Side tarihinin Hititlere kadar uzandığı düşünülmektedir. Yazıtlar ışığında elde edilen bir diğer bilgiye göre M.Ö. 3. yüzyıla kadar kente özgü bir dil konuşulduğu ve bu dilin Hint-Avrupa dillerindendir. Bu dil 'Sidece' olarak da bilinmekte ve Luvi dillerinden geldiği düşünülmektedir. Side kelimesinin “Nar” anlamına gelmesinin kente ismini veren bir Nar ağacının efsanesi olduğu rivayet edilmektedir.
Antik Side Kentinin dönemleri M.S. 2. yüzyıl olarak tarihlendirilmiştir ve Antik Side Kenti, Antik Pamfilya bölgesinde bulunan beş önemli kentten biri olarak bilinmektedir. Pamfilya bölgesinde doğal bir liman olarak sayılan Antik Side Kenti, Antalya’nın kurulduğu döneme kadar bölgedeki tek liman olmuştur.
Antik Side Kenti, Antalya’nın 75 km doğusu ve Manavgat İlçesi’nin güneybatısında konumlanmıştır. Yarımada üzerine kurulan kent 1.000 m uzunluğunda ve 400 m enindedir. Bilinen ilk yerleşim İsa'dan önce 7. yüzyılıda Yunanların yarımadaya bir koloni kurmasıdır fakat “Nar” anlamına gelen Side kelimesinin Yunanca olmamasından dolayı Yunanların koloni kurmasından önce de burada bir yerleşim olduğu düşünülmektedir. Side kenti pek çok uygarlık tarafından ele geçirilmiştir; İ.Ö. 6.Yüzyılın ilk yarısında Lidyalılar’ın, İ.Ö. 547-546'da Persler’in, İ.Ö. 334'te Büyük İskender'in, İ.Ö. 2.Yüzyılda Ptolemaios'ların, İ.Ö. 188'de Apameia Barışı ile Bergama Krallığının, İ.Ö. 78'de ise Roma Krallığı’nın, 13. Yüzyılda Selçuklular’ın, 14. Yüzyılda Hamitoğullarının ve Tekelioğullarının egemenliği altına alınmıştır. Side kenti en parlak dönemini bir ticaret merkezi olduğu İ.S. 2. ve 3. Yüzyılda yaşamıştır. İ.S. 4. Yüzyılda Hırsiyanlaşmaya başlayan Side kenti, İ.S. 5. Yüzyılda ise Pamfilya bölgesinin Piskoposluk merkezi haline gelmiştir. Arap istilasına maruz kaldığı İ.S. 7. Yüzyılda kent yakılmıştır ve dolayısıyla boşaltılmıştır. 13. Yüzyılda Selçuklu egemenliği altına alınarak tekrar canlanan yarımadaya, 1895 yılında Girit’ten gelen göçmenler yerleştirilmiştir.
Antik Side kentinde bulunan tiyatro Pamfilya’nın en büyük sütunlar üzerine inşa edilmiş olan tek tiyatrosudur. Bu tiyatroda 2 katlı sahne binası bulunmaktadır ve 17.500 kişilik bir kapasiteye sahiptir.
Antik Side kentinde, Roma dönemine ait olarak bulunan hamam ise Side’de bulunanların sergilendiği bir müze haline getirilmiştir. Hamam ve tiyatro haricinde kentteki diğer kalıntılar;
Roma Su Kemerleri
Kütüphaneler
2 Eşsiz Tapınak
Antik Liman
Agora Sütunlu Cadde ve Şehir Surlarıdır.
Side Antik Kenti, Antalya'nın Manavgat ilçesinde Akdeniz bölgesinde yer almaktadır. Muhteşem manzarası ile bölgenin önemli savunma merkezlerinden biri olarak kabul edilmektedir.
Antalya üzerinden Manavgat şehrine araba ile tarih boyunca farklı hükümdarların egemenliğinde olan eşsiz Side Antik Kenti'ne ulaşabilirsiniz.
Side antik kenti yaz ve kış olmak üzere farklı zamanlarda ziyaret edilebilir. Bu nedenle yaz aylarında sabah 08:00'den akşam 19:00'a kadar ziyaret edilebilir. Kış sezonu için sabah 08.00'den akşam tekrar 19.00'a kadar görülebilir.
'Nar', Anadolu'da bölgeyi temsil eden eski tanrıçaların sembolü olarak bilinir. Bu bakımdan çeşitli tapınakların bulunduğu antik Side kenti de önemli bir ibadet yeri olarak bilinmektedir. Ayrıca henüz tam olarak deşifre edilmemiş kendine özgü bir dili vardır. Bu dil 'sidece' olarak bilinir.
Nar ağacına dönüşen tanrıça Side'nin hikayesi; Efsaneye göre; Side, doğa ve bereket tanrıçası olarak bilinen Anadolu dağ tanrısı Toros'un (Toros) kızıdır. Bir gün tanrıça, Side'nin kızı ve orman perileri (perileri) ile Melas (Manavgat) nehrinin kıyısında yürüyor. Şarkı söyleyip dans ettikleri bu büyülü yerde, tanrıça Sid, çiçeklerine karşı koyamadığı bir ağaçtan kızı için nazikçe bir dal koparır. Aniden ağaçtan kan damladığında korkar ve çok üzülür. Bu duyguları yaşarken kaçmaya çalışırken ayaklarının toprağa gömüldüğünü fark eder. Ve bir daha asla hareket edemediği yerde gövdesi kabuk tutarak bir ağaca dönüşür. Side kopardığı dalın bulunduğu ağacın aslında kötülüklerden korunmak için kendini ağaca dönüştüren bir tanrıça olduğunu anlar. Gözyaşları tutmaz ve “Bundan böyle kan rengi meyve veren bir ağaç olacağım ben. Kızımı sık sık yanıma getirin, gölgemde oynasın. Lakin ona söyleyin bir daha çiçek koparmasın ve ağaçlara zarar vermesin” der.
Side Antik Tiyatrosu, Side Antik Kenti'nin merkezinde Roma mimarisi geleneğinde inşa edilmiştir. Tiyatronun oturma sırlarında bulunan basamakların ortasında yer alan yola kadar olan ki bölümü bir yamaca yaslanmıştır. Oturma basamaklarının üst kısmı ise tonozlar üzerinde eğimli olarak tasarımı yapılmış ve düzleme uygun olarak yapılmıştır. Bu özelliği sayesinde Side Antik Tiyatro'su Anadolu'nun tek yapı örneğidir. Üç katlı sahne binasına sahip olan bu yapı, süslemelerinde Antoninler Dönemi barok özelliği ile dikkat çekmektedir. Side Antik Tiyatrosu Kolezyumla mimari açıdan ortak özellikleri bulunmaktadır. 17 Bin kişilik tiyatronun Geç Roma Dönemi'nde gladyatör ve hayvan dövüşleri içinde kullanıldığını yazan belgeler bulunmaktadır. Tiyatro'ya giriş ücretlidir ve Müze kart geçerlidir.
Side Apollon ve Athena Tapınakları dikkat çekici duruşları güneşe-göğe el uzatır konumları, hayranlık uyadıran tarihi şimdilerde de farklı kültür dokularından insanların dikkatini çekmektedir.
Side antik kentinin sakinleri, tanrı Apollon ve tanrıça Athena'yı kurucu tanrı 'Arkhegetes' unvanıyla onurlandırdılar. Apollon'un kurucu tanrı olmasının yanı sıra bir başka özelliğine de değinen ata tanrısının simgesi 'Patroos', yazıt ve sikkelerden elde edilen tarihi kanıtlarla tanımlanan Sidetes'in sıfatıdır.
Tanrı Apollon ve Tanrıça Athena’nın (Side Athena'sı) Anadolu kökenli tanrı ve tanrıça oldukları eski Anadolu Kült geleneklerinden gelen simgeler taşıdıkları çeşitli tarihi belgelerde vurgulanmıştır. Anadolu inanç sisteminde ana tanrıçadan ilah fikrine geçişin tanrı ve tanrıçaları hakkındaki düşüncenin kilometre taşları Anadolu Apollon Kült’ünde görülmektedir. Bu inanç sisteminde Apollon, erkek ve dişi gücün, toprak ve suyun, ödül ve cezanın, okçuluk ve tıbbın birleşiminin bir simgesidir. Athena'nın kutsal meyvesinin Anadolu'da bereket sembolü olarak kabul edilen 'nar' olması ve bazı heykellerde bu detayın yer alması, Anadolu kökenli olduğu tezini doğrular niteliktedir.
Antik Side Kentinin giriş kapısının ön tarafında yer alan Anıtsal Çeşme bir Roma dönemi eseri olarak milattan sonra 2. yüzyılda tarihlendirilmiştir. Anadolu’nun ve Pamfilya Bölgesinin en büyük ve en muhteşem çeşmesi olarak kabul edilen Anıtsal Çeşme günümüzde bile zamana ve koşullara karşı direnç göstermektedir.
Üzerleri duvarların içine oyulmuş yarım yuvarlak kubbeli üç geniş kemerli, yirmi bir sütunlu, üç katlı, önde havuzu vardır. Anıtsal Çeşme mermer kaplı yüzeyli, kabartmalı, balık ve medusa kafaları ile kaplanmış sütunlar, sütun aralarında oluklar, tavan levhaları, kabartma yunus balığı desenleri, akantus (ayı pençesi) yaprağı bezemesi ile dizayn edilmiştir. Anıtsal Çeşmenin günümüze sadece tek katı ulaşmıştır. Yapının süsleme ve heykellerinden bazıları Side Müzesi'nde sergilenmektedir. “9 Çeşme” olarak da bilinen tarihi çeşme bulunduğu yerin en önemli doğal yapıtaşlarından olan Manavgat Su Kemerlerinin taşıdığı sularla hayat bulmuştur.
Side Müzesi, Side girişinde bulunan restore edilmiş tarihi bir yapıdır. Antalya ili Manavgat ilçesi Side Mahallesi'nde eski mahalle olarak bilinen tarihi yapı içinde yer alan Side Müzesi, bugün ülkemizin en önemli müzelerinden biri olmasının yanı sıra ülkemizde kurulan ilk müze olma özelliğini de taşımaktadır. Antik Side kenti ören yerine ilk vardığınızda sizi karşılayan ünlü Anıtsal Çeşme'nin ardından içeri gireceğiniz Ana şehir kapısı ve Sütunlu Cadde yolun sağ tarafındaki Side Müzesine ulaşmanızı sağlayacaktır.
Milattan sonra 2. yüzyılda Side Antik Kenti'nde, Roma döneminde inşa edilen, dönemin ruhuna özdeş mimari parçalardan Agora Belediye Hamamları kompleksinin bir kısmı restore edilerek müzeye dönüştürülmüştür. 1962 yılında bugünkü Side Müzesi kurulmuştur. Geçmişte beş ana bölümden oluşan dikdörtgen şeklinde inşa edilen eski hamam, üç bölümünün üzeri kapatılarak ve diğer iki bölümü açık hava teşhir salonu mahiyetinde düzenlenerek kültür alanımıza kazandırılmıştır. Bu restorasyon çalışmaları Yüksek Mimar çift Selma-Ragıp Devrez tarafından yapılmıştır.
Geç Hitit, Helenistik, Roma, Selçuklu ve İslam dönemlerine ait eserlerin sergilendiği Side Müzesi'nde eserlerin büyük çoğunluğu kapalı salonlar, açık alanlar ve bahçelerde sergilenmektedir. Prof.Dr. Arif Müfid Mansel ve ekibi tarafından 1947-1967 yılları arasında Side'de gerçekleştirilen kazılarda ortaya çıkarılan buluntu ve eserleri içermektedir. Aynı zamanda Mansel Side Müzesi'nin de kurucusudur. Müzede sergilenen eserlerin büyük bir bölümü Prof. Arif Müfid Mansel'in 1947-1967 yılları arasında Side Antik Kenti'nde yaptığı kazılarda ortaya çıkardığı buluntular şunlardır: Hellenistik, Roma ve Bizans Devrinden; yazıtlar, silah kabartmaları, Roma Devrinden yapılmış Grek orijinallerinin kopyası heykeller, lahitler, ostotekler, amphoralar, portreler, sunaklar, mezar stelleri, torsolar, sütun başlıkları ve sütun kaideler.