Alman General Liman von Sanders'in Anılarından Bir Kesit ''Çanakkale Muharebeleri''
Emirler tam olarak uygulansaydı, Almanya ve Avusturya daha 1915 ilkbaharında savaşa Türkiye'siz devam etmek zorunda kalacaklardı!
Sanders ilk eleştirisini yönetim kadrosunda alınan yanlış kararlar etrafında yapıyor. Karargahın verdiği emirleri bir felaket olarak yorumlayan Liman Paşa, boğazdaki savunma hatlarını zayıflatacak hareketleri uygun bulmadığını ve bunu bizzat Enver Paşa'ya bildirdiğini belirtiyor. Kendisi olumsuz cevap alınca aynı şikayeti Alman yetkililere ilettiğini ve ondan sonra hatalı gördüğü bu kararların hiçbir zaman uygulanmadığını söylüyor.
Limon von Sanders: ''Düşman filosunun boğaza en büyük saldırısı 18 Mart günü yapıldı.''
Bu saldırıya 16 büyük savaş gemisi katılmıştı. Bunlar ilk sıra halinde boğaza girmişler ve müstahkem mevki tabyalarını sabah saat 10.30'dan başlayarak akşamın 7'sine kadar bombardıman etmişlerdi. Büyük cephane harcamasına rağmen düşman filosunun elde ettiği zafer hiçbir şey değildi. Çok zayiat verdiremediler.
''Şehit sayısı 200'ü geçmiyordu. Buna karşı düşman zayiatı ciddi ve ağırdı.''
Bouvet, Irresistible, Ocean zırhlıları batırılmış, pek çok da savaş gemisi yaralanmıştı. Kurtarma çalışmalarına katılan pek çok savaş gemisi de batırılmıştı. Özellikle Hamidiye Tabyasının atışları çok etkili olmuştu. Düşman filosu geri çekilmek ve bu girişimden vazgeçmek zorunda kaldı.
''18 Mart, Çanakkale Müstahkem Mevki ve Boğaz Komutanlığı için bir onur günüdür ve öyle kalacaktır!''
Denizden zorlamayla İstanbul'a varılamayacağı İtilaf devletlerince artık anlaşılmıştı. Fakat bence, bu derece değerli bir plan da kaldırılıp rafa koyulamazdı. Bu durum ne İngilizlerin enerjilerine, ne de her tarafta gösterdikleri çalışmalarına uygun düşerdi. Onların büyük bir çıkarma hareketine daha girişmelerini beklemek gerekirdi.
Liman von Sanders hatıralarında yanılmıyordu. İtilaf devletlerinin Çanakkale'yi geçemeyen zırhlıları kısa süre sonra binlerce askerle geri gelecekler ve kara taarruzuna başlayacaklardı.
24 Mart'ta Çanakkale'de 5. Ordu'nun teşkil edilmesi ve kumandasının da Liman von Sanders'e verilmesi kararlaştırıldı. Bundan sonra Çanakkale'de en kanlı muharebeler yaşanacaktır.
Gerek askerî teçhizat gerekse iaşe açısından yetersiz olmasına rağmen Türk tarafı, kararlılık, cesaret, doğru stratejiler ve kahramanca mücadeleler sayesinde bu harpten zaferle ayrılacaktı.
Liman von Sanders'in kaleminden: ''Anafarta çevresinde toplanan bütün birliklerin komutasını Albay Mustafa Kemal Bey'e verdim.''
İlk askerî başarısını Trablusgarb'ta gösteren Mustafa Kemal, sorumluluk ve görevden zevk duyan bir komutan özelliği taşıyordu. Daha 25 Nisan sabahı 19. Tümenle ve hiçbir yerden emir almaksızın kendiliğinden çatışmaya katılarak düşmanı kıyıya püskürtmüş ve bundan sonra üç ay süreyle kırılmaz bir güçle sürekli düşman saldırılarına karşı koymuştu. Ona tam anlamıyla güvenilebilirdi.
Canakkale zaferimiz kutlu olsun baylar. Ne mutlu Turkum diyene. Ve umarim ki artik Turk ordusunu alman generaller yonetmemesi umuduyla
103 yil once bir destan yazildi. Ataturk ve silah arkadasları olmak uzere, ulusumuz icin olumu goze alan kahraman sehit ve gazilerimizi rahmet ve saygi ile aniyorum
İngiliz resmi tarihi “Bir tümen komutanının (Mustafa Kemal) 3 muhtelif yerde vaziyette nüfuz ederek, yalnız bir muharebenin gidişine değil, aynı zamanda bütün sefer ve hatta bir milletin mukadderatı üstünde bu kadar derin tesirler yaptığı tarihte pek ender rastlanan bir olaydır.”