Akış hali, pozitif psikoloji alanında önemli bir kavramdır ve insanların iç dünyasına ait kendilerini iyi hissettiren bir ödül olarak kabul edilir. Mutluluk gibi evrensel olan akışta, beceri ve zorluğun örtüşmesi gerekir. Kişi beceri kazandıkça akışa girmesi kolaylaşır. Ben yapabilirim inancı ile akışa daha kolay giren insanların çoğu içinde bulundukları süreci seviyor. Gelin birlikte bu yolculuğa çıkarak meşhur Akış teorisini ve bununla beraber gelen içsel motivasyonu inceleyelim.
Akış hali, bireyin uzmanlaştığı ve anlamlı bulduğu bir işi yaparken zamandan ve çevresel etmenlerden koparak kendisinden geçme durumudur. Akış halindeyken birey, yoğun bir odaklanma hissiyle işini yapar ve dışsal ödüllere ihtiyaç duymaz. Akış deneyimi, birçok farklı alanda yaşanabilir ve çalışmalar, bireylerin işlerinde en verimli ve mutlu oldukları süreçleri incelemiştir. Akış deneyiminin boyutları arasında zorluk ve beceri arasındaki denge, faaliyet ve farkındalığın birleşimi, açık hedefler, derhal geribildirim, toplam yoğunlaşma, kontrol hissi, öz bilinç kaybı, zaman dönüşümü ve ototelik deneyim bulunmaktadır.
Motivasyon, bireyleri harekete geçiren güçlü bir etmendir ve temel olarak başarı ihtiyacı, güç ihtiyacı, bağlanma ihtiyacı ve düşünme ihtiyacı olmak üzere dört temel kaynaktan gelir.
Başarı ihtiyacı: Bireylerin belirli standartlara göre üstün olma ihtiyacıdır. Yüksek başarı ihtiyacı olan bireyler, sorumluluk almaktan hoşlanır ve hedef odaklıdırlar.
Temel motivasyon kaynaklarıyla ilgili yapılan araştırmalarda, diğer motivasyon kaynaklarından ziyade başarı ihtiyacına daha çok odaklanıldığı görülmektedir (Antalyalı, Özkul ve Şatırer, 2021). Başarı ihtiyacı uygulamada genellikle iş motivasyonu için kullanılmaktadır. Potansiyelin altında başarı gösteren ve daha fazlasına ihtiyaç duymayan grupların başarı konusunda motive edilebileceği ve başarı güdülemesinin sağlanabileceği düşünülmektedir (Sabuncu, 2022).
Bireylerin başkaları üzerinde etki kurma ve kontrol etme arzusudur. Statü odaklılık ve rekabetçi olma özelliklerine sahip olan bu bireyler diğerlerinin hareketlerini belirleyebildikleri pozisyonları ararlar. Bu yüzden güç ihtiyacı otorite kurma eğilimlerine istinaden yüksek olanlar yönetim kademelerinde olmayı arzularlar. Yüksek güç ihtiyacı olan bireyler düşük güç ihtiyacı olanlara göre daha etkin lider olurlar.
Vaktinin çoğunu nasıl daha güçlü olabileceğini ve nasıl diğer insanları kontrol edebileceğini düşünerek geçiren, çoğunlukla yöneticilik ya da liderlik gibi kendi düşüncelerini ortaya koyabilecekleri işleri tercih eden bu bireyler, başkalarından sorumlu olma ve otorite kurma eğilimindedirler. Kişilerden ziyade kuruma, örgütsel adalete ve iş disiplinine önem verirler. Diğerlerine kıyasla güçlü davranışlar sergilemek, ikna etmeye, inandırmaya ve kanıtlamaya çabalamak, öneride bulunmak, desteklemek, yardım etmek ve başkalarının davranışlarına güçlü duygusal tepkiler vermek de özellikleri arasındadır. (Sabuncu, 2022).
Bireylerin ilişkilere değer verme ve ait olma arzusudur. Yüksek bağlanma ihtiyacı olanlar, iyi ilişkiler kurmayı ve grup içinde yer almayı önemserler. Kendileriyle ilgili daha sempatik ve uyumlu bir imaj çizmeye eğilimlidirler. Başkaları tarafından sevilmeyi istemenin yanı sıra herkesin birbiriyle iyi geçinmesini arzu ederler (Antalyalı ve Bolat, 2017). Kişinin zaman içinde oluşturduğu sosyal çevreye olan bağlılığı onun için kritik bir öneme sahiptir. Bağlanma ihtiyacı güçlü olanların insanlarla yakın ilişkiler kurma, iletişim için çabalama, bir takımla birlikte ürün ortaya çıkarma gibi belirgin özellikleri vardır. Daha da motive olmalarını sağlayan şey ise bulundukları çevreye ait hissetmeleridir. Bunu sağlamak için de hem sürekli arayış halinde olurlar hem de sosyalleşme istekleri fazladır.
Düşünme ihtiyacı: Bireylerin düşünmenin kendisinden keyif alma arzusudur. Düşünme ihtiyacı yüksek olanlar, yeni bilgiler öğrenmeyi ve karmaşık konuları analiz etmeyi severler. Hatta kolay ve zor arasında çoğunlukla zor olanı tercih etmeyi severler. Çünkü bu onları daha çok meraklandıracak, araştırma sürelerini uzatacak dolayısıyla düşünme ihtiyaçlarını da karşılamalarını sağlayacaktır. Ardından gelen başarı da içsel motivasyonları artıracak ve teşvik olmaları konusunda destek olacaktır. Bununla birlikte bazı deneysel bulgular, düşünme ihtiyacının çaba gerektiren bilgi süreçleri ile pozitif bir ilişki içerisinde olduğunu göstermektedir.
McClelland çalışanların davranışlarını ve tutumlarını etkileyen üç temel motivasyon kaynağından bahsetmiştir:
Başarı ihtiyacı, bağlanma ihtiyacı ve güç ihtiyacı. Bu ihtiyacın dışında kalan diğer ihtiyaçlar ise farklı değerlendirilir. Daha önce Maslow tarafından da dile getirilen düşünme ihtiyacı aslında yukarıda bahsedilen diğer ihtiyaçlardan başkadır. Düşünme ihtiyacı aslında düşünmenin kendisinden keyif almaktır. Bu ihtiyacı yüksek olanlar farklı bir nedene bağlı olmadan sürecin kendisinden tatmin olurken, düşük olanlar genellikle teşvik ya da bir nedene bağlı olarak düşünmeyi tercih etmektedirler (Sabuncu, 2022).
Her bireyin farklı motivasyon kaynaklarına sahip olduğu ve bu kaynakların yaşamında farklı zamanlarda etkili olduğu unutulmamalıdır. Kendi motivasyon kaynaklarını tanımak ve akış haliyle uyumlu bir şekilde hareket etmek, daha tatmin edici bir yaşam sürmek için önemlidir.
Bu yazı Gamfed Türkiye Gönüllülerinden Dr. Saliha Eren ve Damla Masacı’nın katkılarıyla yazılmıştır.
Antalyalı, Ö. L ve Bolat, Ö. (2017). Öğrenilmiş ihtiyaçlar bağlamında temel motivasyon
kaynakları (TMK) Ölçeğinin geliştirilmesi, güvenirlik ve geçerlik analizi, AİBU Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17(17), 83-114.
Antalyalı, Ö. L., Özkul, S. A. ve Şatırer, H. (2021). Temel motivasyon kaynakları, hedef türleri ve bağlanma stilleri ışığında girişimcilik, Alanya Akademik Bakış Dergisi, 5(1), 21-43
Sabuncu, B. O. (2022). Temel motivasyon kaynaklarının özel iyi oluşa etkisinde işe tutkunluk ve öz-yeterliliğin aracılık rolü. Doktora tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar tamamıyla yazarlarının özgün düşünceleridir ve Onedio'nun editöryal politikasını yansıtmayabilir. ©Onedio