Ayasofya'nın müzeden camiye çevrilerek ibatede açılması kararına gelen uluslararası tepkiler, bu kararın Türkiye'nin ikili ilişkilerini nasıl etkileyeceği sorusunu gündeme getirdi. Uzmanlar kararın Türkiye'nin diplomatik ilişkilerini çıkmaza sokabileceği endişesini taşıyor.
Fotoğraf: AFP / Ozan Köse
Ayasofya kararına ilk tepkiyi veren Yunanistan, kararı 'bütün uygar dünyaya karşı bir provokasyon' olarak nitelendirmişti.
ABD kararın 'hayal kırıklığı' yarattığını duyururken Rusya'dan 'üzücü' değerlendirmesi gelmişti.
Kararı DW Türkçe'ye değerlendiren uzmanlar, Ayasofya kararına ilişkin endişelerini dile getirirken, bu kararın ardından Türkiye'deki 'din özgürlüğünün' ve 'laikliğin' daha çok sorgulanabileceğine dikkat çekti.
Uluslararası ilişkiler uzman Soli Özel 'Yunanistan'ın AB içinde gürültü kopartacağı açık. Ama bu gürültüde asıl belirleyici olan mülteciler meselesi olabilir. Bu yüzden AB, Türkiye'ye bambaşka bir açıdan bakıp, çıkar ilişkisini sürdürmeyi tercih edecektir' değerlendirmesinde bulundu.
Peki; nedir bu bakış açısı? 'AB; Türkiye'nin laik ülke kategorisinden çıkıp, hızla Ortadoğu'ya kaydığını bir kenara not edecek' diyen Özel, yurt dışında görev yapan Türk imamlara ilişkin yeni kriterler konulabileceği öngörüsünü dile getirdi. Özel, Avrupa'da Türkiye'nin laikliğinin daha çok sorgulandığı, yargılandığı ve hatta eleştirildiği günler kapıda olduğu belirtti.
AKP'nin kurucularından ve AKP'li ilk dışişleri bakanı olan Yaşar Yakış, 'AB içinde Türkiye karşıtlığını artıracak ilk ülke Fransa olacaktır' yorumu yapıyor.
Fransa'nın koyu Katolik nüfusun ağırlıkta olduğu bir ülke olmasına karşın, Ayasofya kararıyla birlikte Türkiye'nin laik yapısını her platformda sorgulamaya açacağını düşünen Yakış, 'Kimse Ayasofya kararı yüzünden Türkiye ile ilişkilerini koparmayacak ama ikili ilişkilerde yeni bir baş ağrısı yaşanacak' dedi.
Bu süreçte Yunanistan'ın da çok eleştiri toplayacağını söyleyen Yakış, Avrupa'da resmi caminin olmadığı tek başkentin Atina olduğunu hatırlattı.
Yakış, Ayasofya kararıyla Türkiye'nin AB'yle ilişkilerinde dini özgürlüklerin daha yüksek sesle tartışılacağını ve ilişkilerin geliştirilmesine dönük çabaların geride kalacağını düşünüyor.
Alman Marshall Fonu Türkiye Direktörü Özgür Ünlühisarcıklıya göre de Ayasofya kararı Türkiye'nin uluslararası alandaki imajını olumsuz etki yapacak nitelikte.
Ünlühisarcıklı, 'Yaşanan tüm olumsuzlukların içinde küçük bir detay olacak Ayasofya. Zaten AB'yle ilişkiler dibe vurmuş durumda. Türkiye ancak Ayasofya'yı içinde ibadet de yapılan bir müze gibi tutabilirse, içindeki Hristiyanlığa dair figürleri kapatmayıp koruyabilirse AB'yle ilişkileri geliştirme şansını korur' şeklinde konuştu.
'Rusya ve Amerika'yla ilişkilerde yeni sıkıntı'
Türkiye-Amerika ilişkilerinin uzun süredir karşılıklı çıkar doğrultusunda ilerlediğini söyleyen Özgür Ünlühisarcıklı, Washington yönetiminin Ayasofya'yı dert etmektense 'çıkar odaklı bir dış politika' izlemeye devam edeceğini söyledi.
Türkiye'nin çok uzun süredir ABD ile Rusya arasında sıkıştığına dikkat çeken Yaşar Yakış, 'Rusya da, Amerika da Ayasofya'yı ikili ilişkilerde yeni koz olarak kullanmaktan kaçınmayacaklardır. Her iki ülke de Ankara'yı her fırsatta dini özgürlükler, temel hak ve hürriyetler konusunda Türkiye'yi sıkıştırırken Ayasofya'yı kullanacaklardır' dedi.
1934 tarihli Bakanlar Kurulu kararıyla müze statüsü verilen Ayasofya'nın ibadete açılmasıyla birlikte en çok tartışılan konuların başında anayasada yer alan ve Türkiye'nin laik devlet yapısına sahip olduğunu gösteren hükmün değişip değişmeyeceği geliyor.
Soli Özel 'Ayasofya'nın müzeye dönüşmesi nasıl Türkiye'de cumhuriyet rejiminin sembolik bir göstergesiyse, camiye dönüştürülmesi kararı da karşıt bir anlayışın sembolü olmuştur' değerlendirmesini yaptı.
Yaşar Yakış, 'Türkiye'de anayasal rejim seküler ancak AKP'nin ikinci döneminden sonra bu seküler yapıda ciddi aşınma olduğunu herkes biliyor. Ayasofya kararı, bu aşınmayı hızlandıracak bir karar. Çünkü Türkiye seküler bir ülkeye yakışmayan şeyleri yapıyor' görüşünü dile getirdi.
Atatürk'ün Türkiye'yi 'sıfırdan yarattığını' vurgulayan Yakış'a göre, Ayasofya kararı Türkiye'yi 'batıracak bir karar değil' ancak Türkiye'yi modern dünyada 'yükseltecek de bir karar değil'. 'Türkiye, cumhuriyetin kazanımlarını hızla kaybediyor. Temel hak ve hürriyetlerde aşınma ve gerileme var' diyen Yakış, 'Erdoğan, iktidarını korumak için Ayasofya'yı ibadete açtı ancak Türkiye bugün, İran ya da Tunus gibi ülkelerin örnek aldığı bir ülke olmaktan çıkmıştır' eleştirisini getirdi.
Batır diye bir memleket verseler bana valla bundan iyisini beceremem..
Diplomatik ilişkiler önceliği oluşturmuyor. Ayasofya'nın ibadete açılması, AKP'yi destekleyen eğitimsiz ve irade yoksunu şeylerin eline oyalanması için verilen bir şey sadece. Bununla beraber onur ve erdem kavramları tamamen çürümüş ideolojik bir hareketin hem sekülerlik hem de insani değerlerle çatışması tesadüf değildir. AKP, normalde toplumdan dışlanacak şeylerin cehaletini överek, daha da kötüsü töre gibi ilkel gelenekleri sürdürmelerine göz yumarak iktidardaki yerini korudu. Bu düzene karşı olanlar ise "elit" denilerek dışlandı. Ayrıca bu kadar olumsuzluk içinde Ayasofya'nın ufak bir detay olduğu fikrine katılıyorum.
İyi de amaç buydu zaten. Reis 18 yıldır durdu durdu, niye aniden bu sene açtı? Hadi BB iken muktedir değildi diyelim, CB olduğunda elini tutan mı oldu? Mesele erken seçim. Seçimde bunu kullanacak. Bir kaç sene önceki AB ile, özellikle Hollanda ile yaşanan gerilimi hatırlayın. Hani ümmetin portakal bıçakladığı günler, o gün mevzuyu nasıl kullandıysa, bugünde kullanacak. Z kuşağından ümidi kesti, yine E kuşağına oynuyor.