Son dönemde enflasyonun baz etkisi ile düşme ihtimali ve artış hızının azalması gibi konular gündemde. Ancak ekonomistlere göre bu durum ne yazık ki fiyatların gerilemesi veya alım gücünün yükselmesi anlamına gelmiyor. Baz etkisinin enflasyonu düşürme gücü olsa da fiyatların tek bir parametre üzerinden yorumlanmaması gerekiyor.
Peki enflasyon ve baz etkisi fiyatları nasıl etkiliyor?
Detaylar içeriğimizde!
Ülkemizde Eylül 2021'den bu yana, kur artışları ve faiz indirimleri ile tetiklenen hızlı bir enflasyon artışı söz konusu. Tabii bir de enflasyon, global krizlerden etkilendiğinden dünya genelinde artıyor. Nitekim şu an ulaşılan noktada, 2022 Ekim ayı için TÜFE %3,54'e enflasyon ise %85,51'e ulaşmış durumda. Ancak gündemdeki bir diğer konu da enflasyonun baz etkisiyle düşebileceği ihtimali.
Baz etkisi enflasyon hesaplamaları kullanırken ve iki dönem arası değişim hesaplanırken kullanılan bir temel olarak düşünülebilir. Karşılaştırılan iki dönemden birinde aşırı yükseliş veya düşüş olması halinde, çıkan sonucun bu değişimden etkilenme durumunu ifade eder. Yıllık bazda bakıldığında, Türkiye'deki gibi aşırı yükselişler ana hesabı bozar ve bu etki nedeniyle düşüş trendinin oluşması beklenir.
Enflasyon şu an pek çok ülkede yüksek olsa da Türkiye'deki kadar ciddi seviyelerde değil ve baz etkisinin Türkiye için gündemde olması da bundan kaynaklanıyor. Ülkemizde 2021'den beri sabit tutulan ve Ekim ayında düşürülerek %10,5 seviyesine düşürülen bir politika faizi mevcut. Avrupa ülkeleri ile kıyaslandığında oldukça yüksek olan bu oran, ekonominin güçlü olmadığı durumlarda enflasyonun aşırı yükselme tehdidini getiriyor.
En genel tanımıyla fiyatların artışı anlamına gelen enflasyon, ülkemizde uygulanan para ve faiz politikaları nedeniyle sınırı neredeyse aşmış durumda. Baz etkisinin ise bu aşamada devreye girerek artış hızını yavaşlatması bekleniyor ancak bu durum ne yazık ki enflasyonun veya fiyatların düşmesi anlamına gelmiyor.
Fiyatların düşmesi deflasyon olarak ifade edilirken, Türkiye'de gerçekleşmesi beklenen olay 'dezenflasyon' yani; fiyatların artış hızının yavaşlaması. Fiyatların artış hızının yavaşlaması ise fiyatların yükselmemesi değil, daha düşük bir hızla yükselmesi anlamına geliyor. Baz etkisinin ortalamaların üzerinde hesaplandığı ülkemizde yıllık enflasyon düşüyor gibi dursa da reel bir fiyat düşüşü maalesef henüz mümkün görünmüyor.
Bütün bunlarla birlikte baz etkisi tek başına enflasyonu düşürme etkisine de sahip değil çünkü enflasyon; Rusya-Ukrayna gerilimi, küresel ekonomik kriz, döviz kuru gibi pek çok parametreden eşzamanlı şekilde etkileniyor. Ayrıca ülke içi uygulanan para politikaları ve ekonomik gelişmeler de enflasyonun ülkeden ülkeye değişmesine neden oluyor. Sonuç olarak iki aralıktaki aşırı yükseliş nedeniyle baz etkisinin enflasyonu düşürme ihtimali bulunsa da bu ihtimal yeterince güçlü değil gibi görünüyor.
Bakıldığında, baz etkisi ile %80'leri aşan enflasyonun Şubat ayında %50-60 aralığına gerilemesi bekleniyor fakat bu oran da pek çok ülkeye göre oldukça yüksek. Üstelik alım gücünü artırma gibi bir etkisi de neredeyse yok. Bütün bunlarla birlikte, aynı dönem için dolar fiyatının 21 TL olma ihtimalleri de ekonomistler tarafından paylaşılıyor. Dolayısıyla tek bir değişken üzerinden enflasyon hesabı yapmak realist bir yaklaşım değil.
Bütün verilere bağlı olarak ve önümüzün kış olduğu düşünülürse, baz etkisi olsun olmasın önümüzdeki dönemde fiyatların yüzümüzü pek güldürmeyeceği aşikar. Kışın gıda ve enerji fiyatlarında beklenen artışlar da şimdiden alım gücünü düşürecek gibi duruyor. Üstelik ülkemizdeki üretim aynı şekilde azalmaya devam eder ve dolar beklenen seviyelere ulaşırsa halkın hissettiği enflasyon daha da artabilir.
Özetlemek gerekirse; mevcut durum Kasım ayının enflasyon için bir geçiş olacağını, sonraki dönemde ise artış hızının baz etkisiyle bir nebze de olsa düşeceğini gösteriyor. Fakat kulağa ilk başta olumluymuş gibi gelen bu durum, reel olarak hayat standardının yükselmesi veya alım gücünün artması anlamına gelmiyor. Bunun için ise öncelikle ülkede, sonra da dünyada daha güçlü ekonomik ve politik adımların atılması gerekiyor.