Ağır vasıtaların sürücü koltuğuna ilk kez oturan biriyseniz, karşınızdaki vites sayısını görünce şaşırmanız oldukça doğal. Otomatik vitesli araçlara alışkın olanlar için bu durum biraz kafa karıştırıcı olabilir. Ancak kamyonlar, standart araçlardan çok daha farklı ihtiyaçlara sahip. Özellikle tonlarca yük taşırken motor kontrolünü kaybetmemek büyük önem taşıyor. İşte bu yüzden vites sayısı hiç de rastgele belirlenmiyor.
Ağır yük taşıyan kamyonlarda kullanılan viteslerin sayısı, aracın büyüklüğü ve motor gücüyle doğrudan ilişkili. 18 vitesli bir tır, ilk bakışta fazla görünebilir ama bu sayı aslında motorun oluşturduğu devasa gücü kontrol altına almak için gerekli.
Özellikle düşük devirlerde üretilen yüksek tork, kamyonun kalkış anında zorlanmadan hareket etmesini sağlar. Bu düşük viteslerde hız oldukça düşüktür ama motor tekerleklere maksimum gücü aktarır. Böylece tonlarca yükle harekete geçmek mümkün olur.
Bir kamyon motorunun ideal performans aralığı genellikle 1250 ile 1350 RPM arasındadır. Bu aralıkta kalmak hem motorun ömrünü uzatır hem de yakıt tüketimini azaltır. Vites sayısının fazla olması, motorun bu verimli devir aralığında kalmasını kolaylaştırır. Aksi halde motor ya çok zorlanır ya da gereksiz yere yüksek devirlerde çalışarak yakıt harcar. Ayrıca yüksek hızlarda fazla vites kullanmak, motor üzerindeki baskıyı azaltarak uzun vadede bakım masraflarını düşürür.
Özellikle dik yokuşlarda veya ağır yükle yapılan ani manevralarda, vites sayısının fazlalığı hayati önem taşır. Düşük vitesler sayesinde kamyon, yokuş yukarı çıkarken ya da iniş sırasında frenlere fazla yüklenmeden kontrol sağlanabilir. Eğer bu vitesler olmasaydı, sadece motor değil, fren sistemleri de aşırı ısınarak ciddi arızalara yol açabilirdi. Hatta bu yüzden bazı yollarda kaçış rampaları bile bulunur.
Hayır, sürücüler bu vitesleri sırayla kullanmak zorunda değil. Genellikle 'blok geçiş' adı verilen bir teknikle bazı vitesler atlanarak ilerlenir. Bu yöntem hem zaman kazandırır hem de şanzımana binen yükü azaltır.
Ayrıca kamyon boşsa ya da düz bir yolda ilerliyorsa, kalkış genellikle ikinci ya da üçüncü vitesle yapılır. Böylece ani ivmelenmenin önüne geçilir ve aracın kontrolü kolaylaşır. Yani fazla vites, her zaman kullanılacak anlamına gelmez ama gerektiğinde hayat kurtaracak bir seçenek. Sonuçta tonlarca yükü sorunsuz taşımak istiyorsanız, şanzımanınızın da bu iş için donanımlı olması gerekir.