Bu tabir birçoklarının yaşantısına Muhteşem Yüzyıl dizisindeki Hürrem Sultan rolüyle tanıdığımız Meryem Uzerli ile girdi diyebiliriz sanırım. Fakat kazın ayağı maalesef öyle değil.
Tükenmişlik Sendromu birçok şeyi bir kenara bırakıp, hayatınıza tekrardan çeki düzen vermenizi gerektirecek düzeyde ciddi bir problem..
Özellikle bizim ülkemizde olduğu gibi kendi ideallerinizi yaşamanıza asla izin verilmeyen bir çevrede yetişenlerin dikkat etmesi gereken bir sendrom..
Tükenmişlik sendromu kısaca hayatın yoğun talepleri sonucunda fiziksel ve zihinsel anlamda enerjinin tükenişi olarak tanımlanabilir. Son dönemlerin modası sayılabilecek mesleki anlamda tükenmişlik sendromu ise kısaca kişinin kendisine büyük hedefler koyup daha sonra istediklerini elde edemeyip hayal kırıklığına uğrayarak, yorulduğunu ve enerjisinin tükendiğini hissetmesi olarak açıklanabilir. Tükenmişlik yaşayan kişi, fiziksel ve ruhsal çöküntü yanında çalıştığı işe dair isteğini, hevesini tüketir, işe ve kendine karşı olumsuz, alaycı ve şüpheci bir ruh haline bürünür.
Özellikle sağlık çalışanları ve öğretmenler arasında çok daha sık görülen tükenmişlik sendromunun belirtileri duygusal, fiziksel ve zihinsel belirtiler olmak üzere 3 grupta toplanabilir.
Duygusal tükenmişlik belirtileri; depresif duygulanım, desteksiz, güvensiz hissetme, ümitsizlik, evde gerilim ve tartışma artışı, kızgınlık, sabırsızlık, huzursuzluk gibi negatif duygularda artış, nezaket, saygı ve arkadaşlık gibi pozitif duygularda azalma olarak sıralanabilir.
Fiziksel tükenmişlik belirtileri; kronik yorgunluk, güçsüzlük, enerji kaybı, yıpranma, hastalıklara daha hassas olma, sık baş ağrıları, bulantı, kas krampları, bel ağrısı, uyku bozuklukları gibi değişik sorun ve yakınmaları içerir.
Zihinsel tükenmişlik bulguları doyumsuzluk, kendine, işine ve genel olarak yaşama karşı negatif tutumlar içerebilir. sonuçta işi bırakma, savsaklama gibi davranışlar görülebilir.
Öncelikle şundan bahsedelim. Tükenmişlik sendromuna yakalanan kişilerde yoğun stres belirtileri gözlense de her stresli insanın bu sendromu yaşadığını söylemek doğru olmaz. En genel tabiriyle stres semptomları genellikle fizikseldir, duygusal değildir. Tükenmişlik sendromunda ise duygusal manada çöküntü vardır. Tükenmişlik yaşayan kişi kendini çaresiz hisseder, bir manada tembellik gösterir. Stresli insan ise tam tersine hiperaktifdir.
Depresyon ile tükenmişlik sendromu çokça karıştırılsa da aralarında çok net bir ayrım vardır. Depresyon insanın tüm yaşantısına etki eder (iş, sağlık, ilişki..) fakat tükenmişlik sendromu sadece yapılan iş ile alakalıdır. İşle ilgili problemlerin çözüme ulaşması ile iyileşme de başlar.
Son dönemde yapılan bir araştırma, iş yaşamındaki tükenmişliğin, bitkinliğe, kopmaya ve başarısızlık hislerine yol açan kronik bir stres durumunun bazı ciddi sinirsel sonuçlarına vurgu yapıyor. İsveç’teki Karolinska Enstitüsü’nden Armita Golkar tarafından yönetilen ve Psikolojik Bilim Derneği tarafından atıfta bulunulan çalışmaya göre, tükenmişlik beyindeki sinirsel yolları değiştiriyor ve insanların stresli durumlarla başa çıkabilme yeteneğine zarar veriyor. Diğer bir deyişle, bu kötü bir döngü: Daha fazla stres olduğunuz zaman, gelecekte strese sebep olan şeylerle mücadele etmek daha zor hale geliyor.
Bu konu üzerine yapılan bir deney için tükenmişlik belirtileri teşhisi konmuş 40 katılımcı toplandı. Bütün katılımcılar durumlarını iş ile bağlantılı uzatılmış strese dayandırdı: Birkaç yıl boyunca devamlı haftada 60 ila 70 saat çalışmışlardı. Araştırmacılar ayrıca kontrol grubu oluşturmak için hiç kronik stres geçmişi olmayan 70 sağlıklı katılımcı topladı. Bütün katılımcılar bir duygu düzenleme görevi gerçekleştirdi, yani tarafsız ve olumsuz resimlere baktılar ve kendilerine duygusal tepkilerinin dindiği, şiddetlendiği veya korunup korunmadığı soruldu. Katılımcılar resme bakarken, deneyi yürütenler ürkütücü bir ses çaldı ve katılımcıların yanaklarına yerleştirilmiş elektrotları kullanarak uyarana verdikleri tepkiyi ölçtü. Araştırmanın gösterdiğine göre tükenmişlik denekleri, gürültülü sese verdikleri tepkileri bastırmakta zorlandılar. Diğer deyişle, başlangıçta stresli olan insanlar, yeni stres yapıcılarla mücadele ederken daha çok zorlandı. Araştırmacılar ayrıca katılımcılar sessizce otururken onların beyinlerini taradı ve bulduklarına göre korku ve saldırganlık ile bağlantılı bir beyin bölgesi olan amigdala, tükenmişlik grubundaki katılımcılar arasında daha büyüktü. Daha fazla stresli katılımcılar aynı zamanda amigdala ve duygusal acıyla bağlantılı beyin bölgeleri arasında daha güçlü bağlantılara sahipti. Tükenmiş katılımcıların duygularını düzenlemekte neden sorun yaşadıklarına gelince, beyin taramalarının ortaya çıkardığına göre amigdala ve orta prefrontal korteks (yönetici işlev ile ilişkili beyin bölgesi) arasında daha zayıf bağlantılara sahiplerdi. Bu bulgular, tükenmiş çalışanların sağlığında önemli imalara sahip. Araştırmacıların söylediğine göre olumsuz duyguları güçlükle bastırmak onları depresyon belirtilerine daha savunmasız hale getirebilir.
Tükenmişlik sendromu şaşırtıcı bir şekilde, işine yeni başladığında çok daha heyecanlı ve istekli olan çalışanlarda daha fazla görülmektedir. Uzmanlar tarafından bu kişilerin ilk heyecanlarıyla çok fazla enerji harcayarak kısa zamanda tükendiklerine bağlanmaktadır. Bu tip çalışanlar genellikle kısa zamanda çok büyük başarılar kazanacaklarına inanır fakat zaman geçtikçe amaçlarına ulaşamadıklarında heyecanları söner. Sonuç olarak gerçeği kabullenmek ve hedeflerini düşürmek yerine hayal kırıklığına sürüklenirler. Ve kaçınılmaz son: Tükenmişlik Sendromu!
Öncelikle şunda anlaşalım. Bu sendromdan kurtulabilmenin yolu ciddi manada psikolojik destek almaktır. Yani bu belirtileri gösteren birisinin ‘ben bunu kendim atlatırım’ demek gibi bir lüksü maalesef yok.
Yine de bu sendromu minimize etmek için yapılması gereken ilk şey hayattaki önceliklerin belirlenmesi ve bunlara sadık kalınmasıdır. Örneğin hayatındaki önceliği aile olan bir birey, uzun çalışma temposundan çıktıktan sonra ailesine yeterince zaman ayıramaz ve bu durum bir süre sonra kızgınlığa, bıkkınlığa yahut strese neden olur. Dolayısı ile de birey işinden soğumaya, uzaklaşmaya başlar ve kaçınılmaz son olan tükenmişlik sendromunun içerisinde bulur kendisini. Tam tersi hayattaki önceliklerine zaman ayıran birey ise bu duygunun verdiği tatmin kârlığı sonuna kadar içinde hissedecek ve içerisindeki kızgınlık, gerginlik gibi duygular azalmaya başlayacaktır.